Инсон ҳуқуқлари умумий назарияси

1. Инсоннинг ҳуқуқ ва эркинликларини бузиши мумкин бўлиб, ҳуқуқий 
нормаларда белгиланган бундай ҳаракатларни тақиқлаш ва чеклашлар:
• ирқий ва миллий келиб чиқиши аломатларига қараб камситишни таъқиқлаш 
(Ўзбекистон Республикаси Конституцияси 18­моддаси);
• қамоққа олиш ва ушлаб туришнинг фақат суд қарорига асосан амалга оши-
рилиши (Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 25­моддаси);
• фуқароларнинг конституциявий ҳуқуқлари ва эркинликларига қарши 
чиқувчи сиёсий партиялар ташкил этиш ва уларнинг фаолиятини таъқиқлаш 
(Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 57­моддаси)
• мажбурий меҳнатнинг таъқиқлаш (Ўзбекистон Республикаси Конституци-
ясининг 37­модда);
• инсонларга қийноқ, зўравонлик ёк шавқатсиз муомала қилишни таъқиқлаш.
2. Фуқароларнниг ўз ҳуқуқ ва эркинликларини амалга оширишини 
тўсқин лик ларсиз таъминлаш бўйича давлат органлари, мансабдор шахс-
лар ва бошқа субъектларнинг мажбуриятлари (Ўзбекистон Республикаси 
Конституциясининг 43-модда)
3. Фуқароларнинг ҳуқуқий мақомини амалга ошириш ва ҳимоя қилиш 
учун махсус мўлжалланган ҳуқуқлари мустаҳкамланган нормалар (шикоят 
қилиш ҳуқуқи, судга мурожаат қилиш ҳуқуқи ва б.қ.)
4. Фуқаро ҳуқуқларини бузганлик учун юридик жавобгарлик.
5. Тегишли давлат ва жамоат органлари, мансабдор шахсларнинг фуқаро-
лар ҳуқуқларини таъминлаш ва амалга оширишга қаратилган ҳамда ҳуқу-
қий аҳамиятга эга бўлган фаолияти:
қонунчиликга риоя этилиши устидан назорат қилиш (прокуратура)
инсон ҳуқуқларини бузлиши билан боғлиқ бўлган низоларни ҳал қилиш (суд).

---

101
Дунёнинг турли мамлакатларида инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилишнинг 
турли хил механизмлари мавжуд. Замонавий дунёда инсон ҳуқуқларини 
таъмин лашнинг халқаро тизими шаклланган бўлишига қарамасдан, бундай 
ҳимоянинг самарадорлиги, авваломбор давлатнинг ички механизми қай тарз-
да қурилганлиги ва ишлаши билан белгиланади.
Бу ерда санаб ўтилган ҳуқуқий кафолатларнинг барчаси, ташкилий қисмлари 
бир бири билан боғлиқ ҳамда ўзаро таъсир кўрсатишини ифода этиб, фуқаронинг 
ҳуқуқий мақомини таъминлашга қаратилган ягона тизимни ташкил этади. 
Ҳар бир воситанинг самарадорлиги, маълум даражада уларнинг ўзаро таъси-
рига, инсон ҳуқуқ ва эркинликларини сўзсиз таъминлаш мақсадларида фаол 
ишлатилишига боғлиқдир. Албатта, бу тизимда ҳаммаси ҳам мукаммал эмас. 
Ҳуқуқий база янада такомиллаштирилиши, инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилиш 
органлари фаолиятининг профессионализмини ошириш лозим.
Ўзбекистон Республикасида қонунийликка ва фуқаролар ҳуқуқларига риоя 
этиш устидан назоратни таъминлаб берувчи давлат органларининг бутун тизи-
ми, кейинги пайтларда инсон ҳуқуқлари бўйича миллий, давлатнинг ички 
муассасалари билан тўлдирилди.