Buxoro davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti “Biologiya” kafedrasi

SENSOR SISTEMALARNING UMUMIY FIZIOLOGIYASI.  

 

Organizm  tomonidan  tashqi  va  ichki    muhit  to‘g‘risida  axborot  olishda 

retseptorlarning  roli  katta.  Organizmda  ular  juda  xilma-xil  bo‘lganligi  tufayli, 

odam  va  hayvonlar  turli    modallikka  ega    rag‘batlarni  idrok  etadi.    Sensor 

axborotni uzatish, ko‘p marta tubdan o‘zgartirish va qayta kodlashtirish bilan bilan 

birga  bo‘ladi  hamda  umumiy  analiz  –  sintez  bilan  tugaydi.  Shundan  keyin, 

organizmning  javob  reaksiyasini    tanlash  yoki  dasturini  ishlab  chiqish  sodir 

bo‘ladi.  Miyaga  kelayotgan  axborotsiz  oddiy  va  murakkab  reflektorli  aktlar, 

hattoki odamning psixologik faoliyati ham amalga oshmasligi mumkin. 

 

Analizatorlarning tuzilishi sodda yoki murakkab bo‘lishiga qaramay, uning 

tarkibi uch qismga ajratiladi.  

1.  Ta‘sirlarni qabul qiluvchi, ixtisoslashgan retseptorlar- neyron; 

---

2.  Retseptor  neyronlar  birligi,  ya‘ni  bloki  yoki  bir  guruh  birliklardan  kelgan 

ma‘lumotlarni qabul qiluvchi birlamchi markaz; 

3.  Birlamchi  markazlardan  o‘tgan  ma‘lumotlarni  qabul  qiluvchi  bitta  yoki  bir 

nechta ikkilamchi va birlashtiruvchi markazlar. 

Yuqori darajada rivojlangan organizmlarda birlashtiruvchi markazlar bir-biri 

bilan  bog‘langan  bo‘ladi.    Ichki  va  tashqi  muhit  o‘zgarishlari    ularning 

o‘zaro munosabatlari natijasida idrok qilinadi. 

 

Sensor  tizimining  faoliyatlari  ta‘sirotlarni  retseptorlar    qabul 

qilishidan  boshlanadi.  Ixtisoslashgan  retseptorlar  fizikaviy  omillarni  (nur, 

tovush, issiqlik, bosim v.b) harakat potensialiga aylantiradi.  Bular markazga 

uzatiladi.    Markazga  yetib  kelgan  impulslardan  ma‘lumot  olinadi. 

Impulslarning  markazga  yetib  kelishining  o‘zi  mazkur  sensor  tizimga 

dahldor  o‘zgarish  ro‘y  berganidan  xabardor  qiladi.  Markazga 

o‘tkazilayatgan    impulslarning  tezligi  rag‘bat  kuchi  va  his  qilinayotgan 

jismning katta kichikligini ifodalaydi.