Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарқанд давлат чет тиллар институти

Adabiyotlar 
1. I.A.Karimov. Yuksakma’naviyatyengilmaskuch. -T.: “Ma’naviyat” 2008.
2. M. Dardana. La lingua italiana. M.: “Novecento”1997.
3. L. Maricco. La grammaticaitaliana. N.. “Mondo”. 2000
4. T.Irisqulov. Tilshunoslikka kirish. T. “O’qituvchi”. 2006.
5. Z.Xolmanova Tilshunoslik. T. : “O’qituvchi”. 2011

---

100 
ISPAN TILIDA MURAKKAB SO‘ZLARNING YASALISH XUSUSIDAGI 
MULOHAZALAR 
Shodiyeva G. S (SamDCHTI magistri) 
Bugungi kunda tadqiqotchilar tomonidan zamonaviy tilshunoslikda til va 
nutqni o‘rganishda keng qamrovli ishlar amalga oshirmoqda. Tilning 
linguvokulturologik ahamiyatini o‘rganishda qiyosiy tadqiqotlarga qiziqish ortib 
bormoqda . 
Murakkab so‘zlarni o‘rganishda nazariy ma`lumotlarga tayangan holda har 
tomonlama yondashuvlarni ko‘rishimiz mumkin. Aynan ispan va o‘zbek 
tillaridagi 
murakkab 
so‘zlarning 
yasalishi 
muammosi 
yetarlicha 
o‘rganilayotganligi quydagi eng muhim ma’lumotlardan ham bilishimiz mumkin. 
a) murakkab so‘zlarni tahlil qilish va uslubiy tamoyillar uchun tartib ishlab
chiqish; 
b) shaxsning xarakterini va tashqi ko‘rinishi tuzilishini tavsiflovchi murakkab
so‘zlarni semantik tahlil qilish; 
c) shaxsning xarakterini va tashqi ko‘rinishini ifodalovchi murakkab so‘zlarni
o‘rganish; 
d) shaxsning xarakterini va tashqi ko‘rinishi ifodalovchi murakkab
so‘zlarning milliy va madaniy xususiyatlarini aniqlash; 
e) sistemasi bir xil bo‘lgan tillarning so‘zlarini tahlil qilishda umumiylik va
muayyan xususiyatlarni aniqlanildi. Ispan tili nutqida, so‘zlar qanday yozilsa 
shunday o‘qiladi deb belgilangan. Xususan barcha predloglar, olmoshlar hamda 
artikllar bilan birga aloqaga kirishadi (della va shu tarzda talaffuz qilinadi. 
Zamonaviy ispan tilida ko‘plab otlar predloglar bilan bitishib yangi so‘z hosil 
qilganligini ko‘rishimiz mumkin. Misol uchun: “el trampantojo- yolg‘on “, “”la 
trampa ante ojo” so‘zlarining bitishuvidan kelib chiqgan, ”hidalgo- dvaryan”. Bu 
so‘z “hijo de algobirikmasi asosida tashkil topgan, deb taxmin qilinadi. Ayni 
paytda, Ameriko Kastro ismli tilshunos ham bu talqin haqida tadqiqot olib bordi va 
o‘zining versiyasini taklif qildi . Uzoq vaqt davomida “Hidalgo” sintezi “hijo de 
algo” birikmasi kabi umumiy qabul qilingan. Hatto ko‘plik shakli “hijosdealgo” 
qabul qilindi.Bunday murakkab so‘zlarning paydo bo‘lishi ispan leksikasida 
xarakterlidir. 
Ispan tilining o‘ziga xos bitishmalarini va barcha asosiy morfologik turlarini 
geografik nomlar orasidan ham uchratish mumkin. 
Ot, sifat son, ravish va sifatdosh bilan ifodalangan so‘zlar: 
1)
Villaluenga (Toledo), villa-dala hovli +Luengo -uzun
2)
Pradoluengo (Burgos), prado- yaylov+ luengo-uzun
3)
Muchamiel (Alicante), mucha- ko‘p+ miel- asal
4)
Montellano (Sevilya), monte –tog‘+llano -tekislik
Biz ispan tilidagi murakkab so‘zlarning quydagi tartibda yasalishini 
ko‘rishimiz mumkin: 
ot+ot : bocacalle- ko’cha boshi, telarana-baqa ini 

---

101 
fe`l+ ot: abrelatas- konserva ochgich, girasol- kungaboqar. 
olmosh + fe`l: Cualquiera- harkim, quienquiera- kimdir . 
ot + sifat: Campsanto-cherkov hovlisi, Pelirojo. 
sifat + fe’l : Bienvenido- xush kelmoq, 
sifat+sifat: agredulce- achiq-shirin . 
Ot + fe`l: Maniatar- qulni qulga bermoq. 
Lingvistik adabiy tahlilda ispan va o‘zbek tillaridagi murakkab so‘zlarning 
o‘ziga xos lingvokulturologik hamda genderologik o‘rganish, shuningdek madaniy 
jihatdan hisobga olib, adabiy matnda bir shaxsning tashqi ko‘rinishi va belgilarini 
tavsiflovchi murakkab so‘zlar uslubiy xususiyatlarini ochib beradi. 
Murakkab so‘zlar iboralar quyidagi ko‘rsatkichlari bo‘yicha farq qiladi: 
1. Murakkab so‘zlar birgalikda va chiziqcha bilan ajratib yozilishi mumkin;
2. Murakkab so‘zlar semantik bo‘linmas birlik hisoblanadi va so‘z brikmalari
esa til elementlariga bo‘linadi ya`ni alohida ma`noviy qisimlarga bo‘linadi. 
3. Murakkab so‘zlarda urg‘u so‘zlarning bittasiga tushadi, so‘z brikmalarida
urg‘u har bir qismga tushadi. 
Ispan va o‘zbek tillaridagi murakkab so‘zlar qiyosiy va o‘zaro bir xillik tahlil 
qilish jarayonida, milliy madaniy komponentlarga ega bo‘lgan murakkab 
so‘zlarning lingvistik xususiyatlarini ko‘rib chiqdi. 
Tilning tahlil materiali shuni ko‘rsatdiki, leksik semantik guruhlarni turli xil 
bo’lishini ya’ni murakkab so‘zlarning madaniy jihatidan muhim ahamiyat tutishini 
ko‘rishimiz mumkin. Bugungi kunda zamonaviy tilshunoslikda murakkab 
so‘zlarning semantik jihatlari tadqiqotchilar e’tiborini tobora jalb qilib kelmoqda . 
Murakkab so‘z qiymatini uning tarkibiy qismlarini mexanik yig’indisi sifatida 
qabul qilinishi mumkin emas. Murakkab so‘zlarning semantik tuzilishini, ularning 
orasidagi barcha elementlar munosabatlarini mikrosistema deb hisoblashimiz 
mumkin .