Toshkent davlat yuridik universiteti mamasiddiqov muzaffarjon musajonovich esanova zamira normurotovna

4.6. Taraflar o‘rtasida isbotlash burchini taqsimlash 
Isbotlash  majburiyatining  taqsimlanishi  to‘g‘risidagi  FPKning  72-
moddasiga  binoan,  har  bir  taraf  o‘zining  talab  va  e’tirozlarini  asos  qilib 
ko‘rsatgan holatlarni isbotlashi shart.  
Ta’kidlash  kerakki,  qonun  normasida  belgilangan  umumiy  qoida, 
ya’ni  har  bir  taraf  o‘zining  talablari  va  e’tirozlariga  asos  qilib  ko‘rsatgan 
holatlarni  isbotlashi  shartligi  faqat  fuqarolik  protsessidagina  mavjud 
bo‘lmay,  balki  protsessual  huquqning  boshqa  sohalariga  ham  taalluqli 
bo‘ladi. 
Ma’lumki,  isbotlash  majburiyatining  taqsimlanishiga  doir  umumiy 
qoidalar  protsessual  qonunlarda,  maxsus  qoidalar  esa  moddiy  huquq 
normalari asosida belgilanadi. 
Taraflarning  huquqlarini  himoya  qilish  nuqtai  nazaridan  moddiy 
huquq  normalari  umumiy  qoidadan  farqli  ravishda  o‘z  talab  va 
e’tirozlariga asos qilib ko‘rsatgan holatlarni isbotlash majburiyatini uning 
mavjudligini  ta’kidlayotgan  shaxsga  emas,  balki  qarama-qarshi  tomon 
zimmasiga yuklaydi.  
Taraflar o‘rtasida isbotlash majburiyati taqsimlanishining maxsus qoidalari 
ichida  nisbatan  keng  tarqalgan  turi  dalillar  prezumpsiyasi,  ya’ni  muayyan 
faktning mavjud bo‘lishi yoki bo‘lmasligini uning aksi isbotlanmagunga qadar 
taxmin  qilishdir.  Mazkur  qoida  mehnatga  oid  nizoli  ishlarda  ko‘p  uchraydi. 
Masalan,  xodimga  mehnatda  mayib  bo‘lganligi  natijasida  zarar  yetkazilsa, 
xodim  zarar  uchun  javobgar  bo‘ladigan  shaxs  harakatida  ayb  bo‘lish-
bo‘lmasligini isbotlashdan ozod etiladi. Ushbu holatda zarar yetkazilishida aybi 

---

 
FUQAROLIK PROTSESSUAL HUQUQI  
 
 
yo‘qligini ikkinchi taraf (ish beruvchi) isbotlab berishi kerak. To ish beruvchi 
buni isbotlamagunicha  u zarar yetkazishda aybli deb faraz qilinadi. Masalan, 
MKning  189-moddasi  uchinchi  qismiga  ko‘ra,  mehnatda  mayib  bo‘lish 
oqibatida  yoki  o‘z  mehnat  vazifalarini  bajarishi  bilan  bog‘liq  holda 
sog‘lig‘ining  boshqacha  tarzda  shikastlanishi  sababli  xodimga  yetkazilgan 
zararni  ish  beruvchi,  basharti  zarar  uning  aybi  bilan  kelib  chiqmaganligini 
isbotlab  berolmasa,  to‘lashi  shartligi  belgilab  qo‘yil-gan.  Shuningdek,  o‘z 
mehnat  vazifalarini  bajarayotgan  vaqtida  yuqori  xavf  manbai  natijasida 
xodimning  sog‘lig‘iga  yetkazilgan  zararni  ish  beruvchi,  basharti  zarar  uni 
bartaraf  qilish  mumkin  bo‘lmagan  kuchlar  tufayli  yoki  jabrlanuvchi  qasddan 
qilganligi oqibatida kelib chiqqanligini isbotlab berolmasa, to‘lashi shart.