Microsoft Word Jahon tarixi rasmsiz pechat varianti doc

GLOSSARIY 
 
Atamalarnin
g o‘zbek 
tilidagi 
nomlanishi 
Atamalar
ning 
ingliz 
tilida 
nomlanis
hi 
Atamalarning 
rus tilida 
nomlanishi 
Atamaning ma’nosi 
Ajam Ajam 
Не араб 
 
(arab. – “arab emas”) - 
arablardan boshqa Sharq 
xalqlarining umumiy nomi. 
Shuningdek, arablar 
yashaydigan Sharq 
mamlakatlari, xususan, Turon, 
Eron ham “Mulki ajam” deb 
yuritilgan. Bu yerlardan yetishib 
chiqqan olimlar “ajamiy” deb 
atalgan. Keyinchalik A. nomi 
faqat eronliklarga nisbatan 
qo‘llanilgan, Eronni esa, A. 
yoxud Ajamiston deb ataganlar. 
Antik tarix 
Antic 
history  
Античная 
история 
Qadimgi Yunoniston va 
Qadimgi Rim davri tarixi. 
Ariylar 
(oriylar) 
Ariys  
Арийцы 
Qadimgi qabilalar; tarjimasi 
«sodiqlar», «erkinlar» ma’nosini 
anglatadi. 
Amulet - 
Amulet 
Амулет 
Misrliklar fikricha, mabodo 
inson o`zi bilan birga olib yursa, 
yovuz ruhlar va balo-ofatlardan 
himoya qiluvchi kichik 
buyumlar; tumor. 
Animizm  
Animism   анимизм 
Insonni qurshab turgan muhitda 
jonlar va ruhlarning 
mavjudligiga e'tiqod. 
Arxeologiya Archeolog
y 
Археология Ashyoviy 
manbalarni 
o‘rganuvchi va ular bo‘yicha 
tarixiy o‘tmishni qayta tiklovchi 
fan; qadimshunoslik. 
Arxitektura  
 
Architectu
re  
Архитектура 
Binolar va boshqa inshootlarni 
barpo etish san'ati. 
Arxiv Archive 
 
Архив 
Davlatga oid hujjatlar 
saqlanadigan joy. 

---

 
 
369
Buddaviylik Buddhism 
 
Буддизм 
Miloddan avvalgi VI asrdaa 
Hindistonda Siddhartha 
Gautama tomonidan asos 
solingan diniy talimot. 
But - Будпамятник 
Forscha, sanam (arab.), 
butparastlik - xudoni 
tasvirlaydigan va uning timsoli 
deb sig‘iniladigan moddiy 
buyum (ko‘pincha xudolarning 
tosh, yog‘och, sopol va b. 
narsalardan yasalgan 
haykalchalari, rasmlari, 
tasvirlari va b.). 
Degradatsiya Degradati
on  
Деградатция 
Tanazzul, zavol topish, inqiroz 
Delta Delta 
 
Дельта 
Nil daryosi o`rtayer dengiziga 
quyilayotganda uchburchak-
simon yalpi manzarani yuzaga 
keltiruvchi makon. 
 
DINASTIYA 
 
Dynasty  
Династия 
Sulola - birin-ketin hukmronlik 
qiluvchi podsholar urug`i; sulola 
vakillari ko`pincha bitta nom 
bilan aytilgan, masalan, 
Ahamoniylar. 
Demokratiya Democrac
y 
Демократия 
Har bir fuqaro o`z mamlakatinii 
boshqarish masalasi bo`yicha 
o`z fikrini bayon etadigan, 
shuningdek, davlat 
boshqaruvida ishtirok etadigan 
ijtimoiy tuzum. 
Diskreditatsiy
a 
Discrediti
ng  
Дискредитатц
ия 
Obro‘sizlanish, obro‘-e’tiborni 
yo‘qotish, badnom bo‘lish. 
Diktator Dictator 
 
Диктатор 
 Cheklanmagan hokimiyatga ega 
bo‘lgan hukmdor, «diktatu- ra» - 
lotincha «cheklanmagan 
hokimiyat» tushunchasini 
anqlatadi. 
 
ELLINLAR 
Goplit 
 
Ellins  
Goplit 
Эллины 
Гоплит 
 
Qadimgi yunonlar; dastlab 
Yunonistonning barcha aholisi 
shunday atalgan. 
Qadimgi Yunoniston va 
Yunoniston-Makedoniya 

---

 
 
370
armiyala- rining og‘ir 
qurollangan piyoda jangchisi. 
FIR’AVN Pharaoh 
 
 
Фараон 
 Qadimgi Misr podsholarining 
nomi. F.larning 31 sulolasi 
ma’lum. Oxirgi F. 
makedoniyalik Iskandar (mil. 
av. 356-323) Misrni bosib olgan 
paytda hukm surgan. Qur’onda 
tilga olingan F. o‘zini xudo deb 
e’lon qilgan zolim podshohni 
ifodalovchi umumlashma nom. 
Alloh uning huzuriga Muso 
(a.s.)ni yuboradi. Ammo F. unga 
imon keltirmaydi; aksincha, o‘z 
qudratini namoyish qilish uchun 
amaldori Homonga 
“osmono‘par” minora qurishni 
buyuradi. Dindorlarni, ayniqsa, 
yahudiylarni ta’qib qiladi. Muso 
(a.s.) o‘z qavmi bilan Misrdan 
chiqib ketishga ahd qilganda, 
askari bilan uning ketidan 
quvadi, lekin dengiz suvlari uni 
o‘z domiga tortadi. Oxirgi 
pallada tavba qilgach, Alloh 
irodasi bilan to‘lqinlar F.ni 
qirg‘oqqa olib chiqadi. 
Musulmon diniy va badiiy 
adabiyotida F. eng qabih 
imonsizlik (o‘zini xudo deb 
e’lon qilishi) va zolimlik timsoli 
sifatida gavdalanadi. 
Falanga Falanga 
Фаланга 
Og‘ir qurollangan askarlarning 
bir necha, odatda 9 yoki 16 
qator saf tortishi. 
Falsafa Philosoph
y  
Философия 
(filosofiya) - yunoncha «filo» - 
sevish, «sofiya» - donishman- 
dlik tushunchalarini anglatadi. 
Forum Forum 
Форум 
Rimda yig‘ilish joyi va savdo-
sotiq maydoni bo‘lib xizmat 
qil¬gan shahar markazi. 
Freska 
 Fresco  
Фреска 
Selgimagan suvoqqa chizilgan 

---

 
 
371
 
rasm. 
 
GILGAMISH 
Gilgames
h 
Гилгамеш 
Mesopotamiyaning afsonaviy 
qahramoni, tarixiy shaxs, Uruk 
shahri podshosi. 
Ibodatxona Temple 
 Храм 
Muqaddas deb e'lon qilingan, 
odamlar xudolarga sig`ingan 
bino yoki joy. 
Iltizom Discipline 
 
Дисциплина 
Aholidan biror turdagi yig‘im 
yoki soliq undirish huquqini 
hukumatdan sotib olish va sotib 
olingan shunday huquq. 
Imperiya Empire 
 
империя 
Hukmdorning cheklanmagan 
hokimiyati joriy etilgan davlat. 
Imperator Emperor 
 
Император 
Lotincha «hukmdor», Qadimgi 
Rimda dastlab - faxriy har¬biy 
unvon, keyinchalik mutlaq 
hukmdorga tegishli unvon. 
Inkvizitsiya The 
Inquisitio
n 
 
инквизиция 
Katolik cherkovining asoratiga 
qarshi kishilarni ta’qib va sud 
qilish uchun 13-19 asrlarda 
ta’sis etilgan sud-politsiya 
tashkiloti. 
Iyerogliflar hieroglyp
h 
 
Иероглифы 
Qadimgi yunonlar misrliklar 
yozuvini shunday atashgan; 
“muqaddas bitiklar” ma'nosini 
anglatadi. 
Jizya Jizya 
 
Дзизья 
Arab. – “jon solig‘i” - dastlab 
arab xalifaligida, keyinchalik 
boshqa musulmon davlatlari 
(jumladan, O‘rta Osiyo)da 
musulmon bo‘lmagan 
fuqarolardan olingan jon soligi. 
J. balogatga yetganlarga 
solingan (qariyalar, ayollar, 
bolalar, qul va ishga yaroqsizlar 
esa J.dan ozod qilingan). J., 
asosan, pul va natura tarzida 
undirilgan. 
Kohinlar soothsayer
s 
жрецы 
Ibodatxona ruhoniylari. 
Koloniyalar soothsayer
s 
Колони 
Qadimgi davrlarda o‘z yurtini 
tark etgan odamlar tomo- nidan 

---

 
 
372
 
yangi yerlarda asos solingan 
manzilgoh va shaharlar.  
Ko`chmanchi
lar 
- 
Кочевники 
Doimiy istiqomat joyiga ega 
bo`lmagan kishilar. 
Koloniyalar colonies 
 
Колони 
O`z yurtini tark etgan odamlar 
tomonidan yangi yerlarda asos 
solingan manzilgoh va 
shaharlar. 
Konsul Council 
 
Консул 
Respublika davrida Rimdagi 
oliy siyosiy lavozim. Har yili 
saylangan ikki nafar konsul 
Senat va armiyaga rahbarlik 
qilgan. 
Legion Legion 
 
Легион 
Rim armiyasida eng yirik 
jangovar birlik. 
Mahdiy Mahdiy 
 
Arab. – “Alloh tomonidan 
to‘g‘ri yo‘lga yetaklanuvchi” 
islomda zamona oxir bo‘lganda 
yerga qaytib kelib adolat 
o‘rnatadi, deb tasavvur 
etiladigan payg‘ambar. 
Shialikda M.ga e’tiqod qilish 
katta o‘rin egallagan. 
Majusiylik Paganism 
 
Магия 
1) Majusiy - quyosh yoki olovga 
sig‘inuvchi odam. Islom dini 
kelmasdan burun ajam xalqdari 
M. e’tiqodiga mansub edilar. M. 
kalimasi quyosh yoki olovga 
sig‘ingan kishilarda hozirga 
qadar atama sifatida 
qo‘llaniladi.  2) yakkaxudolik 
(monoteizm) paydo bo‘lgunga 
qadar vujudga kelgan diniy 
e’tiqodlar, marosim va 
bayramlarni ifodalash uchun 
ishlatilgan 
Mamluk Slave 
 Мамлюк 
“Egalik qilinadigan kishi” - qul, 
sinonimi abd, lekin undan farqli 
o‘laroq hech qachon ko‘chma 
ma’noda qo‘llanilmaydi (mas., 
“Allohning quli” kabi). Dastlab 
M. - tug‘ma quldan farqli 

---

 
 
373
ravishda faqat qo‘lga kiritilgan 
qul. Qur’onda bir marta abd 
mamluk (16:75/77) shaklida 
uchraydi. M.lar deb harbiy 
qo‘shinda xizmat qiluvchi qul-
jangchilar atalgan. Ular 
ko‘pincha yuqori harbiy 
lavozimlarni egallab, bu bilan 
hatto ozodlikka ham erishganlar.
Maqbara Mausoleu
m  
Склеб 
Arab. “marqad”, “turbat” - biror 
mayitning jasadi joylashgan 
me’moriy inshoot yoki tosh 
tobut (dahma, sag‘ana). M.lar 
hashamatli murakkab imoratlar 
taqlidida taraqqiy topdi. Bunday 
hashamatli M.lar yaratilishi qad. 
Misr exromlarida Fir’avnni 
ilohiylashtirish bilan buyuk va 
o‘lmas degan g‘oya olib 
borilgan. O‘rta Osiyoda dastlab 
qabr ustiga biror tosh qo‘yish, 
imorat qurish man etilgan 
bo‘lsa-da