Microsoft Word Jahon tarixi rasmsiz pechat varianti doc

1)  7-10-a.larda Kichik va O‘rta 
Osiyo hamda Shimoliy 
Afrikaning musulmonlar va 
xristianlar (yoki butparastlar) 

---

 
 
377
yonma-yon yashagan 
hududlarida vujudga kelgan 
harbiy istehkomlar yoki qal’alar. 
R.larda istiqomat qilgan 
musulmonlar odatda ko‘ngillilar 
sifatida g‘ayridinlarga qarshi 
urushlarda qatnashganlar. 11-
12-a.larda Marokashda paydo 
bo‘lgan al-Murobit harakati va 
davlati o‘z nomini R. 
atamasidan olgan. Ayni vaqtda 
Eronda R. o‘zining harbiy 
ahamiyatini yo‘qotdi va darvish-
qalandarlarning qarorgohi -
xonaqohlarga aylandi. 
Keyinchalik R.ning aynan shu 
ma’nosi butun musulmon 
dunyosiga yoyildi. 2) O‘rta 
asrda musulmon shaharlari 
ichkarisidagi omborxona, 
karvonsaroylar yoki shahar 
tashqarisidagi bozorlar. 
Ramazon  
Рамадан 
Hijriy yil hisobining 
to‘qqizinchi oyi. Islom dinida R. 
oyida Alloh Muhammad 
(s.a.v.)ga Qur’onni vahiy qilgan 
deb talqin etiladi. Shu sababli, 
R. muqaddas oy hisoblanadi, bu 
oy davomida dindorlarga ro‘za 
tutish buyuriladi. R. - arablarda 
islomdan avvalgi to‘rt muqaddas 
oydan biri; dastlab yoz fasliga 
to‘g‘ri kelgan. Islom dini joriy 
etilishi arafasida Makkada R. 
oyida yaxshi amallar qilish 
(tahannus) an’ana bo‘lgan. R. 
oyining  27-kuniga o‘tar kechasi 
Muhammad (s.a.v.)ga birinchi 
vahiy kelgan. R.da ro‘za tutish 
hijratdan  17-18 oy keyin, ya’ni 
qibla tomon o‘zgartirilgandan 
bir oydan so‘ng joriy etilgan. R. 

---

 
 
378
bilan bog‘liq ko‘p sanalar ichida 
Rasululloh (a.s.)ning nabiralari 
Husayn tavallud topgan kun (6-
kun), Muhammad (s.a.v.)ning 
zavjalari Xadicha vafot etgan 
kun (10-kun), Badr jangi kuni 
(17-kuni), Muhammad 
(s.a.v.)ning Makkaga kirib 
kelishlari kuni (19-kun), Ali va 
imom Ali ar-Rizo vafot etgan 
kun (21-kun), Ali tavallud 
topgan kun (22-kun) kabilar 
e’zozlanadi. Ro‘zaning tugashi 
iyd al-fitr bayrami bilan 
nishonlanadi. Turli musulmon 
mamlakatlarida qadimgi 
dinlarga oid marosim, 
bayramlarni R.oyiga to‘g‘ri 
kelib qolishi natijasida R.ga oid 
marosim va an’analar ham har 
bir mamlakatda o‘ziga xos 
o‘tkaziladi. 
Rasul Rasul 
Пророк 
Arab. – “elchi” - islom 
an’anasida Alloh tomonidan 
tanlab olinib, vakil qilingan va 
targ‘ibot yuritish, da’vat qilish 
vazifasi topshirilgan, ilohiy 
kitob nozil qilingan payg‘ambar. 
Muhammad (s.a.v.)ga nisbatan 
doimo R. nomi qo‘llanib 
kelinadi, bu hatto tashahhud 
(kalimai shahodat)da ham 
ifodalangan. Nabiy - kitob nozil 
qilinmagan payg‘ambar. Shu 
boisdan ham har bir rasulni 
nabiy deb atash mumkinligi, 
ammo nabiylarni R. deb 
bo‘lmasligi qayd qilingan. 
Rekonkista Reconcist
a  
Реконкиста 
Ispancha “Reconquista”, 
“reconquistar” – “jang bilan 
qaytarib olmoq” - arablar 
(aniqrog‘i mavrlar) bosib olgan 

---

 
 
379
hududlarni Pireney yarim oroli 
tub aholisi tomonidan 8-15 
asrlarda jang bilan qaytarib 
olinishi.  
Senat Senate 
 
Сенат 
«Oqsoqollar kengashi» 
ma’nosini anglatadi 
Strateg Strateg 
 
Стратег Afinaning 
harbiy 
boshlig‘i. 
Sivilizatsiya Civilizatio
n  
Цивилизация Qadimdagi 
jamiyat 
taraqqiyotining ancha yuksak 
dara- jasi (shaharlar, yozuv va 
davlatlarning rivojlanishi). 
Sfinks Spinks 
 
Сфинкс 
Jasadi sherniki va kallasi 
insonniki bo`lgan, piramidalarni 
qo`riqlovchi afsonaviy mavjudot
Shahar-davlat City-
governme
nt  
Города-
государства 
Polis - tevaragidagi hududlarni 
tasarrufiga olgan o`zini o`zi 
boshqaruvchi shahar; Qadimgi 
Yunoniston va Rimdagi kichik 
mustaqil davlat; polisda 
hokimiyat teng huquqli 
fuqarolar qo`lida bo‘lgan 
Sudxo‘rlik usurers Раставшичест
ва 
Foiz evaziga qarz berish orqali 
olinadigan foyda hisobiga 
boylik orttirish. 
Termalar Term 
 Римские Бани  Qadimgi Rim shahridagi jamoat 
hammomlari. 
Tiran Tiran 
 
Тиран 
Mutlaq hokimiyatga ega bo‘lgan 
hukmdor. 
Vaqf SHaqfa 
 
Вакуфные 
земле 
Arab - musulmon 
mamlakatlarida davlat yoki 
ayrim shaxslar tomonidan diniy 
ehtiyoj yoki xayriya ishlari 
uchun ajratilgan mol-mulk. 
Vaqfnoma orqali 
rasmiylashtiriladi. Yer-suv, uy-
joy, maktab, masjid, shifoxona 
va b. V. mulki bo‘lishi mumkin. 
O‘z mulkini V.ga topshirgan 
shaxslar mazkur mulkka 
nisbatan egalik huquqini 
yo‘qotadi. Lekin uning o‘zi yoki 
oila a’zolari yoxud uchinchi bir 

---

 
 
380
shaxs V. mulkidan vaqfnomada 
qayd etilgan maqsadlarda 
foydalanilayotganligini aniqlash 
uchun V. mulkini boshqarish 
huquqini saqlab qolishi 
mumkin. O‘z mulkini V. mulki 
sifatida topshirgan shaxsning 
farzandlari yoki boshqa 
avlodlari mazkur V. mulkidan 
keladigan daromadlardan nafaqa 
olib turishi mumkin. V. mulkini 
Shariat qonuni bo‘yicha davlat 
boshlig‘i yoki qozi nazorat 
qiladi. Bu tartib Sharqning ba’zi 
mamlakatlarida hozir ham 
amalda. 
Varvar Varvar 
Варвары 
Dastlab: yunon tilida 
so`zlashmaydigan har qanday 
chet mamlakatlik kishi; 
keyinchalik bu so`z 
madaniylashmagan odamlarga 
nisbatan ishlatiladigan bo`ldi. 
 
Xiroj Xiraj 
Хараж 
Xaroj (arab. – “soliq”) - 1) o‘rta 
asr musulmon davlatlarida yer 
solig‘i. Dastlab X.ni Arab 
xalifaligida faqat g‘ayridinlar 
to‘lashgan. Musulmonlar ushr 
solig‘i to‘laganlar. Keyinchalik 
yer egalari, asosan, 
musulmonlar bo‘lgach, X. 
umumiy yer solig‘iga aylangan. 
X. alohida shaxsdan yoki 
jamoadan (butun qishloq 
ahlidan) olinishi mumkin 
bo‘lgan. So‘nggi o‘rta asrlarda u 
turli nomlarda atalgan. Usmonli 
turk imperiyasida X. deb 
musulmon bo‘lmaganlardan 
olinadigan jon va yer soliqlari 
aytilgan (yana q. Jizya); 2) O‘rta 
Osiyoda o‘rta asrlarda davlat 

---

 
 
381
yerlaridan to‘plangan soliq. 
O‘rta Osiyoda 8-a.da islom 
dinining tarqalishi jarayonida 
joriy etilgan, Shariatda 
qonunlashtirilgan edi. 
Zamonaviy soliq tizimining 
amalga kiritilishi bilan X. 
yig‘ish yo‘qolib ketdi. 
Xronologiya Chronolog
y  
Хронология 
Asrlar, davrlar, vaqt o‘lchovi 
haqidagi fan; turli-tuman 
voqealar sanasi xronologiya 
yordamida aniqlanadi va 
aniqlashtiriladi. 
Xums Khoms 
 
Хумс 
Arab. – “beshdan bir” - islom 
an’anasida musulmon 
qo‘shinlari qo‘lga tushirgan 
o‘ljalarning beshdan bir qismi. 
Uni avval Muhammad (s.a.v.) 
ixtiyoriga, keyinchalik xalifalar 
xazinasiga (q. Bayt ul-mol) 
ajratilgan, qolgan qismini harbiy 
boshliqlar o‘zlari va 
lashkarlarga taqsimlaganlar. Bu 
qoida ilk islom davridayoq 
Qur’on oyatlarida (8: 42) bayon 
etilgan va shu asosida amalga 
kiritilgan, u o‘rta asrlarda barcha 
musulmon mamlakatlarida 
qo‘llanilgan. X. sifatida 
to‘plangan mablag‘larning 
beshdan bir qismi avval 
Muhammad (s.a.v.) va uning 
avlodlarini ta’minlashga, 
shuningdek, qo‘shinlar 
xarajatlariga sarflangan. 
Xalifalar va keyingi hukmronlar 
davrida X. xazinaga tushgan. 
Xun Revenge 
 
Месть 
O`ldirilgan urug` a'zosi uchun 
olinadigan qonli o‘ch, qasos. 
Zikkurat Ziggurat 
 
Зиккурат 
Tepasida ibodatxonasi bolgan 
zinapoyali yirik minora. 
 

---

 
 
382