333
qoyadan tushadilar va Rim lageriga orqa tarafdan zarba beradilar.
Klavdiy otryadi yakson qilinadi. Rim askarlarining qurollari
qo‘zg‘olonchilar qo‘liga o‘tadi. Bu jangdan keyin
qo‘zg‘olonchilarning qo‘shini tez o‘sib, bir necha ming kishiga yetadi.
Qullar qo‘zg‘oloni janubiy Italiyaning yangi va yangi o‘lkalariga
yoyildi. Senat qo‘zg‘olonni bostirish maqsadida ikki legion qo‘shin
yuboradi. Spartak rimliklarning bu qo‘shinini ham yengishga
muvaffaq bo‘ldi. Rimliklar qo‘shinidan andoza olib tuzilgan Spartak
qo‘shinlari Lukoniya va Apuliyaning bir qancha qishloq va
shaharlarini ishg‘ol etdi.
Qo‘zg‘olonchilar armiyasi bora-bora
70 ming kishiga yetdi.
Sullachilar jabr - zulmi ostida qolgan
mayda italiy dehqonlari ham
qo‘zg‘olonchilarga qo‘shildilar. Ammo harbiy muvaffaqiyatlar va
qo‘shinning ko‘payib borishiga qaramay, Spartak qudratli davlati -
Rim respublikasiga qarshi kurashda muqarrar halokatga uchrashini
anglab yetgan. Shuning uchun u sobiq qullar vatanlariga qaytib keta
olishlari uchun qo‘shinni Apennin yarim orolidan olib chiqishga
intilgan.
Spartak qo‘shinining asosiy qismi bilan Italiya Sharqiy sohili
yo‘llaridan
shimol tomon yurib,
Sizalpin Galliyasiga yetib keladi.
Ammo qo‘zg‘olon yo‘lboshchilaridan biri - Kriks ular erishgan
yutuqlar Rimga hujum qilishga imkon beradi deb hisoblar, shu sababli
Kriks va uning hamfikrlari qo‘zg‘olonchilarning asosiy qo‘shinidan
ajralib, Italiyaning janubida qolishga qaror qildilar.
Qo‘shinning ikkiga bo‘linishi rimliklarga qo‘l keldi.
Miloddan
avvalgi 72 yili senat ikki konsulni qo‘shin boshida qo‘zg‘olonchilarga
qarshi yo‘llaydi. Konsullardan biri Kriks otryadini Gargana tog‘larida
tor-mor keltirdi. Kriksning o‘zi ham halok bo‘ldi.
Shu orada rimliklar
Pont shohi Mitridatga qarshi kurash uchun
katta kuch ajratishga majbur bo‘ldilar. Chunki Mitridat Italiyada
qullar qo‘zg‘olon ko‘targanini eshitib, Rimga
qarshi uchinchi urushni
boshlagan edi (miloddan avvalgi
74 -
63 yillar).
Rim sarkardasi Mark Latsiniy Krass qo‘shinlari Bruttiy janubida
yarim orolning bir qirg‘og‘idan ikkinchi qirg‘og‘igacha kesib o‘tgan
istehkomlar qurib, Spartak qo‘shinining yo‘lini to‘sib qo‘ygan.
Spartakning qurshovni to‘g‘ridan-to‘g‘ri yorib o‘tishga urinishi
natija bermadi. Shundan keyin u “qor-bo‘ronli qish kelishi bilan
334
chuqurni tuproq, shox - shabba bilan ko‘mib ... qo‘shinning bir
qismini... shu yo‘l bilan o‘tkazib yuborgan...”. Plutarx shunday hikoya
qiladi. Bu hol
miloddan avvalgi 72 yil dekabri - 71 yil yanvarida
yuz bergan.
Spartak qo‘shini
Lukoniyaga yorib o‘tgach, urush harakatlari
Italiya janubida davom etdi. Rim
senati Krassga yordamga
Ispaniyadan Gney Pompey va Frakiyadan Mark Latsiniy Lukull
qo‘shinini chaqirtirib oldi.
Uchta Rim qo‘shiniga qarshi kurashishning iloji yo‘qligini
tushungan Spartak,
Brundiziy portini bosib olishga qaror qilib, u
tomon yo‘l oladi. Bu shahar atrofida uning yo‘lini Krass to‘sadi. Bu
shiddatli jangda rimliklar ustun keldi. Apuliyada Spartak Krass
qarorgohiga yorib o‘tishda halok bo‘ldi, uning qo‘shini tor-mor bo‘ldi
(miloddan avvalgi
71 yil).
Shimol tomondan yetib kelgan Pompey qo‘shinlari
qo‘zg‘olonchilarni parokanda qilib, butkul yakson qildi. Rimliklar
qo‘lga tushgan qo‘zg‘olonchilardan shafqatsiz o‘ch oldi. Olti mingdan
ziyod asir
Kapuyadan Rimga eltadigan Appiy yo‘li bo‘yidagi
xochlarga mixlab qo‘yildi.
Qullarning Spartak boshchiligidagi qo‘zg‘oloni italiy ijtimoiy
munosabatlarni va Rim quldorlik respublikasi davlat apparati tizimini
larzaga keltirdi. Uzoq yillar davomida rimliklar Spartak ismini
qo‘rquv bilan tilga olsalar, ba'zi Rim va yunon tarixchilari esa uni
qullar qo‘zg‘oloni yo‘lboshchisi, botir sarkarda kabi halok bo‘ldi deb
hurmat bilan eslaydilar.
Spartak o‘z qo‘shinlarini Rim legionlari tarzida tashkil qilgan.
Har tomonlama puxta tuzilgan qo‘shin rimliklarga qarshi ko‘p yillik
kurashga bardosh bergan. Sitsiliyada avvalroq ro‘y bergan
qo‘zg‘olonlar sardorlari o‘zlarini podsho deb e'lon qilgan bo‘lsalar,
Spartak bunga intilmadi. U o‘z jangchilariga
qimmatbaho buyumlar,
oltin, kumush yig‘ishni man qilgan, qurol-yarog‘ yasash uchun zarur
mis va temirgina sotib olgan.
Lekin
miloddan avvalgi 74-71 yillar qo‘zg‘oloni - stixiyali
qo‘zg‘olon edi. Qo‘zg‘olon yo‘lboshchilari, birinchi navbatda,
Spartakda aniq reja yo‘q edi va u davr Sharoitida bo‘lishi ham amri
mahol, albatta. Spartak qo‘zg‘olon ko‘targan qullarni Apennin yarim
orolidan olib chiqib, vatanlariga yetib olishlariga imkon tug‘dirishga
335
harakat qilgan. Qo‘zg‘olonning boshqa yo‘lboshchilari (masalan,
Kriks) Spartakning bu maqsadiga qo‘shilmagan.
Bu narsa ikkilanish,
kelishmovchilik keltirib chiqarib, qo‘zg‘olonchilar lagerini
zaiflashtirdi. Shunga qaramay, qullarning ulug‘ italiy qo‘zg‘oloni Rim
jamiyati va davlatining keyingi rivojiga g‘oyat katta ta'sir ko‘rsatgan.
Rim quldorlari oldida qullarning yana yangi qo‘zg‘oloni xavfidan
quldorlar sinfining hukmronlik mavqyeini saqlash va mustahkamlash
masalasi turar edi. Magistratlari almashinib turadigan, muntazam
qo‘shini va amaldorlar boshqaruvi bo‘lmagan
respublika tuzumi endi
hukmron sinf talabiga javob berolmay qoldi. Uni kuchliroq harbiy
diktatura tuzumi bilan almashtirish zamon talabiga aylandi.
Yuliy Sezar. Rim imperiyasining paydo bo‘lishi. Triumvirat davri.
Sulla oligarxiyasining inqirozi va Rimda ijtimoiy-siyosiy barqarorlik
barham topishi natijasida respublika hayoti so‘nib bordi.
Miloddan
Do'stlaringiz bilan baham: 
