Microsoft Word Jahon tarixi rasmsiz pechat varianti doc

o‘zining mardligi va jismoniy kuchi bilangina emas, balki aqlu 
farosati, dilkash va xushfe'lligi bilan ham mavqyei va taqdiridan 
baland turgan; u o‘z qabilasining kishisi bo‘lishidan ko‘ra, 
chinakam ellin bo‘lgan...” 
Tarixchi Appian guvohlik berishicha, “Spartak yetmishga yaqin 
maslakdoshlarini ozodlikka chiqish uchun tavakkal qilishga 
ko‘ndirgan. Spartak ularga teatrda hayotini xavf ostiga qo‘ygandan 
ko‘ra, shu yo‘l ma'qul ekanini uqtirgan”. 
Spartak hamda uning sheriklari qorovulga hujum qilib, ozod 
bo‘ladilar va Vezuviy tog‘i tomon yo‘l oladilar. Ular shu joyda 
mustahkamlanib olib, atrofdagi qishloq qullarini ozod qilganlar. 
Mahalliy hokimiyat tomonidan yuborilgan otryadlar tor-mor etilgan. 
Shundan keyin unga qarshi Rimdan 3 ming askar bilan propretor 
Gay Klavdiy Glabr yuborilgan. Rimliklar tog‘ yo‘lini to‘sib 
qo‘yadilar, ammo qo‘zg‘olonchilar uzum novdalaridan narvon yasab, 

---

 
 
333
qoyadan tushadilar va Rim lageriga orqa tarafdan zarba beradilar. 
Klavdiy otryadi yakson qilinadi. Rim askarlarining qurollari 
qo‘zg‘olonchilar qo‘liga o‘tadi. Bu jangdan keyin 
qo‘zg‘olonchilarning qo‘shini tez o‘sib, bir necha ming kishiga yetadi. 
Qullar qo‘zg‘oloni janubiy Italiyaning yangi va yangi o‘lkalariga 
yoyildi. Senat qo‘zg‘olonni bostirish maqsadida ikki legion qo‘shin 
yuboradi. Spartak rimliklarning bu qo‘shinini ham yengishga 
muvaffaq bo‘ldi. Rimliklar qo‘shinidan andoza olib tuzilgan Spartak 
qo‘shinlari Lukoniya va Apuliyaning bir qancha qishloq va 
shaharlarini ishg‘ol etdi. 
Qo‘zg‘olonchilar armiyasi bora-bora 70 ming kishiga yetdi. 
Sullachilar jabr - zulmi ostida qolgan mayda italiy dehqonlari ham 
qo‘zg‘olonchilarga qo‘shildilar. Ammo harbiy muvaffaqiyatlar va 
qo‘shinning ko‘payib borishiga qaramay, Spartak qudratli davlati - 
Rim respublikasiga qarshi kurashda muqarrar halokatga uchrashini 
anglab yetgan. Shuning uchun u sobiq qullar vatanlariga qaytib keta 
olishlari uchun qo‘shinni Apennin yarim orolidan olib chiqishga 
intilgan. 
Spartak qo‘shinining asosiy qismi bilan Italiya Sharqiy sohili 
yo‘llaridan shimol tomon yurib, Sizalpin Galliyasiga yetib keladi. 
Ammo qo‘zg‘olon yo‘lboshchilaridan biri - Kriks ular erishgan 
yutuqlar Rimga hujum qilishga imkon beradi deb hisoblar, shu sababli 
Kriks va uning hamfikrlari qo‘zg‘olonchilarning asosiy qo‘shinidan 
ajralib, Italiyaning janubida qolishga qaror qildilar. 
Qo‘shinning ikkiga bo‘linishi rimliklarga qo‘l keldi. Miloddan 
avvalgi 72 yili senat ikki konsulni qo‘shin boshida qo‘zg‘olonchilarga 
qarshi yo‘llaydi. Konsullardan biri Kriks otryadini Gargana tog‘larida 
tor-mor keltirdi. Kriksning o‘zi ham halok bo‘ldi. 
Shu orada rimliklar Pont shohi  Mitridatga qarshi kurash uchun 
katta kuch ajratishga majbur bo‘ldilar. Chunki Mitridat Italiyada 
qullar qo‘zg‘olon ko‘targanini eshitib, Rimga qarshi uchinchi urushni 
boshlagan edi (miloddan avvalgi 74 - 63 yillar). 
Rim sarkardasi Mark Latsiniy Krass qo‘shinlari Bruttiy janubida 
yarim orolning bir qirg‘og‘idan ikkinchi qirg‘og‘igacha kesib o‘tgan 
istehkomlar qurib, Spartak qo‘shinining yo‘lini to‘sib qo‘ygan. 
Spartakning qurshovni to‘g‘ridan-to‘g‘ri yorib o‘tishga urinishi 
natija bermadi. Shundan keyin u “qor-bo‘ronli qish kelishi bilan 

---

 
 
334
chuqurni tuproq, shox - shabba bilan ko‘mib ... qo‘shinning bir 
qismini... shu yo‘l bilan o‘tkazib yuborgan...”. Plutarx shunday hikoya 
qiladi. Bu hol miloddan avvalgi 72 yil dekabri - 71 yil yanvarida 
yuz bergan. 
Spartak qo‘shini Lukoniyaga yorib o‘tgach, urush harakatlari 
Italiya janubida davom etdi. Rim senati Krassga yordamga 
Ispaniyadan Gney Pompey va Frakiyadan Mark Latsiniy Lukull 
qo‘shinini chaqirtirib oldi. 
Uchta Rim qo‘shiniga qarshi kurashishning iloji yo‘qligini 
tushungan Spartak, Brundiziy portini bosib olishga qaror qilib, u 
tomon yo‘l oladi. Bu shahar atrofida uning yo‘lini Krass to‘sadi. Bu 
shiddatli jangda rimliklar ustun keldi. Apuliyada Spartak Krass 
qarorgohiga yorib o‘tishda halok bo‘ldi, uning qo‘shini tor-mor bo‘ldi 
(miloddan avvalgi 71 yil). 
Shimol tomondan yetib kelgan Pompey qo‘shinlari 
qo‘zg‘olonchilarni parokanda qilib, butkul yakson qildi. Rimliklar 
qo‘lga tushgan qo‘zg‘olonchilardan shafqatsiz o‘ch oldi. Olti mingdan 
ziyod asir Kapuyadan Rimga eltadigan Appiy yo‘li bo‘yidagi 
xochlarga mixlab qo‘yildi.  
Qullarning Spartak boshchiligidagi qo‘zg‘oloni italiy ijtimoiy 
munosabatlarni va Rim quldorlik respublikasi davlat apparati tizimini 
larzaga keltirdi. Uzoq yillar davomida rimliklar Spartak ismini 
qo‘rquv bilan tilga olsalar, ba'zi Rim va yunon tarixchilari esa uni 
qullar qo‘zg‘oloni yo‘lboshchisi, botir sarkarda kabi halok bo‘ldi deb 
hurmat bilan eslaydilar. 
Spartak o‘z qo‘shinlarini Rim legionlari tarzida tashkil qilgan. 
Har tomonlama puxta tuzilgan qo‘shin rimliklarga qarshi ko‘p yillik 
kurashga bardosh bergan. Sitsiliyada avvalroq ro‘y bergan 
qo‘zg‘olonlar sardorlari o‘zlarini podsho deb e'lon qilgan bo‘lsalar, 
Spartak bunga intilmadi. U o‘z jangchilariga qimmatbaho buyumlar, 
oltin, kumush yig‘ishni man qilgan, qurol-yarog‘ yasash uchun zarur 
mis va temirgina sotib olgan. 
Lekin  miloddan avvalgi 74-71 yillar qo‘zg‘oloni - stixiyali 
qo‘zg‘olon edi. Qo‘zg‘olon yo‘lboshchilari, birinchi navbatda, 
Spartakda aniq reja yo‘q edi va u davr Sharoitida bo‘lishi ham amri 
mahol, albatta. Spartak qo‘zg‘olon ko‘targan qullarni Apennin yarim 
orolidan olib chiqib, vatanlariga yetib olishlariga imkon tug‘dirishga 

---

 
 
335
harakat qilgan. Qo‘zg‘olonning boshqa yo‘lboshchilari (masalan, 
Kriks) Spartakning bu maqsadiga qo‘shilmagan. Bu narsa ikkilanish, 
kelishmovchilik keltirib chiqarib, qo‘zg‘olonchilar lagerini 
zaiflashtirdi. Shunga qaramay, qullarning ulug‘ italiy qo‘zg‘oloni Rim 
jamiyati va davlatining keyingi rivojiga g‘oyat katta ta'sir ko‘rsatgan. 
Rim quldorlari oldida qullarning yana yangi qo‘zg‘oloni xavfidan 
quldorlar sinfining hukmronlik mavqyeini saqlash va mustahkamlash 
masalasi turar edi. Magistratlari almashinib turadigan, muntazam 
qo‘shini va amaldorlar boshqaruvi bo‘lmagan respublika tuzumi endi 
hukmron sinf talabiga javob berolmay qoldi. Uni kuchliroq harbiy 
diktatura tuzumi bilan almashtirish zamon talabiga aylandi. 
Yuliy Sezar. Rim imperiyasining paydo bo‘lishi. Triumvirat davri. 
Sulla oligarxiyasining inqirozi va Rimda ijtimoiy-siyosiy barqarorlik 
barham topishi natijasida respublika hayoti so‘nib bordi. Miloddan