Til tarixi ma’ruza matni


MAXMURNING SATIRIK ASARLARI TILI VA STILI



Download 1,03 Mb.
Pdf ko'rish
bet53/72
Sana08.08.2021
Hajmi1,03 Mb.
#141569
1   ...   49   50   51   52   53   54   55   56   ...   72
Bog'liq
til tarixi

MAXMURNING SATIRIK ASARLARI TILI VA STILI 
Maxmur  o`zining  xajviy  asarlari  bilan  inqilobgacha  bo`lgan  o`zbek 
adabiy tilidagi satirik oqimni rivojlantirdi. Maxmurning hajviyotiga murojaat qilish 
bejiz  emas.  CHunki  xalqning  achinarli  hayot  kechirishini,  qishloq  va 
shaharlarning  xarobaga  aylanib  borishini  ko`rgan  shoirning  g`azabi  oshgan  edi. 
Ana  shu  g`azablari  «Munojon  ba  dargohi  qoziyul  xrjot»  (xudo  dargohida 
yolvorish), «Hapalak», «Ta`rifi valoyati qurama»   kabi satirik asarlarida o`z aksini 
topdi. 
Avval  aytganimizdek,  Satira  janrida  ijod  etish  san`atkordan  badiiy  til 
vositalaridan  ustalik  bilan  foydalanib  satira  ostiga  olinayotgan  obraz  tilini 
individuallashtirishda jonli til elementlaridan unumli foydalanishni taqozo qiladi. 
Ma`lumki,  klassik  she`riyatimiz  uchun  ko`tarinki  uslub  xarakterli.  Satirada 
esa she`rdagi ko`tarinqilikni saqlash bilan birgalikda, barcha uchun tushunarli bo`lgan 
uslubni yaratish talab qilinadi. Xuddi shu talab Maxmur satirasida amalga oshirilgan. 
Individual  til  va  obraz  yaratish  uchun  Maxmur  ayrim  shevalarga  xos  bo`lgan 
so`zlardan foydalanadi:    qisa-qilsa,    boma-bolma,    qigan-qilgan,    kegәy-kelgәy,    
bosam-bolsam,  yanilmadim-yanmadim,      ayilmadim-ayrlmadim.      Undan      tashqari   
keng      xalq      ommasida  qo`llanib,  omma  kitobiy  uslubga  kiritilmagan  so`z  va 
iboralarni ko`plab ishlatadi. Masalan,   katalak,   kamalak,   katak,   kapa,   ālachuq,   
erto`la,      ajiriq,      o`gur,      sumalak,  biyobān,  alato`rtko`z,  ko`ppak,  burush  (burd), 
yalaq, tubak va boshqalar. Misollar:  
Xalqini kӛrsәң agar ӛlәsi-yү qaqү xarāb,  


 
116 
Achligidin egilib qāmati misli kamalak.  
Ajirig` tamirini og`urida mayda tuyub  
Qaynatib kүndә ichәr, atini derlәr sumalak. 
Maxmur  satirasida  adabiy  til  normalaridan  chetga  chiqish  hollari  ham 
seziladi. Masalan, «Munojot» satirasida shunday misralar bor: 
Amri-nahying rāhi bātil uzrә ermish yadimiz  
Kecha u kunduz sifatingdur bizi arzākimiz.  
«Avsofi louboli o`ratepagi» satirasida: 
Hisābi jurmimi bilsәg SHumāri chox qumdin  
Gunāxdin sorsang saңgi xāradin afzun. 
SHuningdek,  shoir  uslubida  ba`zan  na  o`zbekcha,  na  tojikcha  anglanishi 
qiyin  konstruktsiyalar,  lug`atsiz  tushunilishi  qiyin  bo`lgan  so`zlar  uchraydi.  Ular 
ko`pchilikni tashkil etmaydi. 
SHunday  qilib,  XIX  asrning  1-yarmida  Qo`qon  xonligida  yashab  ijod 
etgan,  progressiv  o`zbek  adabiyotining  vakillaridan  biri  bo`lgan  Maxmur  o`zining 
merosi,  xususan  satirik  asarlari  bilan  o`zbek  adabiyotining,  o`zbek  adabiy  tilining 
taraqqiyotiga munosib hissa qo`shdi. 

Download 1,03 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   49   50   51   52   53   54   55   56   ...   72




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish