|
Banklarda axborot texnologiyalarining dasturiy ta’minlanishi. Bank vaqt
bo’yicha rivojlanuvchi ob’ekt bo’lib, axborot muhitining miqdoriy o’zgarishini
(ishlab chiqarilayotgan ma’lumotlarning hajmini, foydalanuvchilar sonini va
boshqalarni ko’payishini), miqdori o’zgarishlarni (echilayotgan vazifalarning turli
tumanligini kengayishi, ularning harakterini o’zgarishini) vujudga keltiradi. Xuddi
shunday
qurilgan
avtomatlashtirilgan
tizim
ba’zi
bir
vaqt
davomida
zamonaviylashtirishlarni o’tkazmasdan xuddi shunday rivojlanishi kerak. Tizimning
salohiyatli imkoniyatlari qoidaga ko’ra, ishlab chiqarilgan asosiy dasturiy
vositalarning imkoniyatlari bilan kuchli bog’langan.
Tizimning bunday sifati aniq ishlab chiqaruvchilarni kasbiy mahoratlariga
bog’langan va bittagina asosiy dasturiy vositalar doirasida kuchli turlanishlari
mumkin. Keyingi yillarda bank faoliyatida ma’lumotlarning xavfsizligini ta’minlash
muommosi kuchaymoqda. U o’z ichiga bir necha jihatlarni oladi. Birinchidan, bu
foydalanuvchilarning vakolatlarini epchil, ko’p bosqichli va ishonchli tartibga
solishishdir. Bank axborotlarining qimmatliligi ma’lumotlarga ruxsatsiz kirishdan
himoyalashga, shu jumladan, jarayonlarni, ma’lumotlar holatini o’zgarishlarini
boshqarishni nazoratiga alohida talablar qo’yadi. Ikkinchidan, ma’lumotlarning
yaxlitligi va bir-birilariga zid bo’lmasliklarining qo’llab-quvvatlash vositalarining
mavjudligi. Bunday vositalar kiritilayotgan ma’lumotlar o’rtasidagi aloqalarni ushlab
turish va nazorat qilish, hamda muvofiqlashtirilgan ma’lumotlarning qo’llab-
quvvatlanishini ta’minlovchi operatsiyalar (mavjud) majmuasi usulida kiritishni
nazarda tutadi. Uchinchidan, tizimli, dasturli va apparatli tuzilishlarda ma’lumotlarni
arxivlashtirish, tiklash va monitoringining ko’p vazifali tadbirlarini mavjudligidir
[14,18].
Amaliy va iste’mol xususiyatlariga nisbatan ABTning asosiy xususiyatlari
quyidagilardan iborat:
- vazifaviy majmuaning etarlicha kengligi;
- tizimning integratsiyalashuvi;
- konfiguratsiyalashishi;
- ochiqligi va moslanuvchanligi.
Bank tizimi tomonidan amalga oshiriladigan vazifalarning ro’yxatini ikki
qismga: majburiy va qo’shimcha vazifalarga bo’lish mumkin. Birinchilariga, qoidaga
ko’ra har qanday tijorat bankida bo’ladigan va tizimda u yoki bu ko’rinishda mavjud
bo’lishi kerak bo’lgan faoliyat yo’nalishlari kiritiladi va ikkinchilarini tanlash esa
bankning ixtisoslashuviga bog’liq.
Bank tizimlarining funktsional masalalari. Banklararo hisob-kitoblarni
avtomatlashtirish. Avtomatlashtirilgan bank tizimlarining (ABT) iste’mol (vazifaviy)
xususiyatlarini kengaytirish mamlakatimiz bank ishini rivojlanishining xususiyalari
bilan bog’liq. Agar bank xizmatlarining u yoki bu turlariga o’sib boruvchi so’rovlari
ommaviy harakterga ega bo’lsa, unda ABT bozorida bank texnologiyalarining yangi
sifatlari paydo bo’ladi.
193
ABTlari o’z xizmatlarining keng, turli-tumanligi bo’yicha mijozlarga tez va
sifatli xizmat ko’rsatuvchiga imkon beradi. Tizimning asosiy xizmat modullari
quyidagilarni amalga oshiradi:
- yuridik shaxslarga hisoblash-kassa xizmatini ko’rsatish;
- bank-korrespondentlari schyotlari bo’yicha xizmat ko’rsatish;
- kredit, depozit, valyuta operatsiyalari;
- xususiy shaxslar kiritmalarining har qanday turlari va ular bo’yicha
operatsiyalar;
- fond operatsiyalari;
- plastik kartochkalar yordamida hisob-kitoblar;
- buxgalteriya vazifalari;
- tahlil, qarorlar qabul qilish, menejment, marketing va boshqalar.
Oxirgi avlod ABT «Mijoz-server» arxitekturasidagi tarmoqli texnologiyalarga
suyanadi. Keyingi vaqtda moliyaviy tahlilning vazifalari va biznesni boshqarishning
maqsadlariga katta ahamiyat berilmoqda. Moliyaviy xavf-xatarni nazorat qilishda,
resurslarni boshqarishda, operatsiyalarning foydaliligini, yangi bank xizmati
(mahsulot)ning mijoz va bo’linmalar daromadliligini tahlil qilishga imkon beruvchi
tizimlar ishlab chiqarilgan va ishlab chiqarilmoqda.
Majmua shaxsiy sabablar bo’yicha (hujjatlarni rasmiylashtirilgan buxgalteriya
yozuvlari bo’yicha) mablag’larning haqiqiy va rejalashtirilgan harakatini amalga
oshiriradi. Hujjatlar bundan keyingi nazorat operatsiyasidan o’tadi, barcha
parametrlar mos kelganda hujjatlarning ro’yxati tuziladi va hisoblash-kassa
markaziga jo’natish uchun fayl shakllantiriladi. Korrespondentlik schyoti orqali
o’tgan hujjatlar schyotlari bo’yicha tarqatiladi.
Bankning operatsiya kuni dasturi-texnologik majmua sifatida bank hisobining
ko’p mehnat talab qiluvchi operatsiyalarini avtomatlashtiradi. (14.2-rasm).
Mijozlarning shaxsiy schyotlari bo’yicha operatsiyalar to’lov hujjatlari bo’yicha
amalga oshiriladi. SHaxsiy schyotdan ko’chirma esa har bir buxgalteriya yozuvlarini
aks ettiradi.
Bank biznesining rivojlanishi bunday qurollardan kundalik faoliyatda
foydalanish zarurligiga olib keladi. «Imkomservis» firmasi misolida ABT ning asosiy
vazifaviy tizimlarining qisqacha ta’rifi ustida to’xtaymiz.
Filiallar faoliyatining hisobi bo’yicha majmua filialning hisobxonasi va boshqa
bo’limlardagi ish joylarini avtomatlashtirishga mo’ljallangan. «Bank filiallar»
darajasida filiallardan olingan axborotlarni bilish, ishlab chiqish va tahlil qilish,
barcha filiallar o’rtasidagi hisob-kitoblar avtomatlashtiriladi. Filiallar orasidagi o’zaro
hamkorlik to’g’ridan-to’g’ri yoki bankning markaziy bo’limi orqali tashkil qilinishi
mumkin. Filial doiralaridagi majmua o’z ichiga valyutali va so’mni kassa
operatsiyalarini oladi, filial bo’yicha balansni ichki buxgalteriya yozuvlarini hisobga
olish bilan hisoblab chiqadi. Korrespondentlik munosabatlari bo’yicha hisob-
kitoblarni bajaradi.
Mijozlarga xizmat ko’rsatish bo’yicha ABT ning eng keng tarqalgan
tizimchalari quyidagilardir:
mijozbank, plastik kartochkalar bilan ishlash
operatsiyalari.
194
14.2-rasm. Operatsion kun modelining tarkibi
«Yuridik shaxslarga xizmat
ko’rsatish» tizimi
«Xususiy shaxslarga xizmat
ko’rsatish» tizimi
«Ma’muriy xujjat aylanishi va
xodim hisobini olib borish»
tizimi
«Filiallarni boshqarish» tizimi
«
Xo’jalik operatsiyalarini
rejalashtirish va taxlili» tizimi
«Xorijiy valyuta bilan
operatsiyalar» tizimi
«Taxlil va rejalashtirish»
tizimi
«Korrespondent schetini olib
borish» tizimi
«Bankning
operatsiya
kuni
»
kirishning telekommunikatsion muhiti
Filial
Bank- korrespondent
Uzoq masofadagi mijoz
195
Do'stlaringiz bilan baham: |
