U ch p o d s h o lik n in g iq t is o d iy
K oreys d a v la tid a y erg a x u su siy
va ijtim o iy - s iy o s iy ta v sifi
m u lk ch ilik b o Im agan. D av latn i
m u sta h k a m la sh u c h u n am al-
d o rla rg a h a d y a etish tizim ig a aso sla n g a n y erg a d a v la t egaligi (van)
q a ro r to p a b o sh lag an . H u k m d o rla r a m a ld o rla rg a y e rd a n v aq tin c
h alik fo y d a la n ish u c h u n h a d y a e tish g a n yoki d e h q o n la r orq ali y e r -
m u lk la rid a n fo y d a la n ish g a n .
M u stab id h o k im iy atg a ega b o 'lg a n ilk koreys d a v la tid a m onar-
xiyaga aso slangan v an hokim iyati b o 'lg an . K oguryo vani M obona-
n in g (48-53) zulm k o rlig i h a q id a "S am guk sagi" sh u n d a y yozadi:
" K u n d a n -k u n g a v an y a n a d a q attiq q o 'l va zu lm k o r bo 'lib b o rm o q d a,
q achon u o'tirsa, o d a m la r u o 'tirish i u c h u n joy hozirlash g an , qachon
3 4
III B ob. U C H P O D S H O L IK D A V R I
u yotsa, u n g a y ostiq qo'y ish g an , a g a rd a k im d a -k im g a p qaytarsa,
y o v u zlik bilan shav q atsizlarch a o 'ld irilg an . A g ar x izm atch ilarid an
birortasi tu sh u n tirish g a u rin sa, u k a m o n d a n otib o 'ld irilg an . Pekc-
helik v an Kinchxo h a q id a Kim B usik sh u n d a y m a 'lu m o t beradi:
"U qah rli va q attiqqo'l, rahm siz, p a stk a sh va injiq, k u c h -q u d ra tg a
tayangan. Shu sababli o d a m la r u n d a n n afra tla n g a n la r".
Barcha
d av latlarg a kuchli ta b aq a lan ish m a v ju d b o 'lg an . Silladagi tab aq av iy
tizim kolpxum d eb nom lanib, u q arin d o sh ch ilik k a asoslangan. U sh-
b u tizim u ch k o m p o n e n td a n ib o rat b o 'lg an . Birinchi va ikkinchisi
h u k m d o rla r xonad o n ig a tegishli b o 'lg a n q o n -q a rin d o s h la r g u ru hi:
1) songol ("o q su y ak lar") - p o d sh o la r sulolasi vakillari (Pak, Sok va
Kim sulolalari avlodlari); 2) chingol ("haqiqiy suyak") - singollar
av lo d in in g asosiy chizig'i va Sillaga asos so lg an chin x an jam oasi-
n in g avlodlari. U chinchi k o m p o n e n t k o 'p ch ilik n i tashkil etib, 6 ta
tupxum tabaqaviy g u ru h in i tashkil etgan. U lar p o d sh o x o n ad o n i bi
lan b o g 'liq b o 'lm ag an . S h u n in g u c h u n u la r oliy d arajad ag i d a v la t la-
vozim lariga ega b o 'la olm aganlar. H a r b ir k ish in in g hayoti qay sid ir
ijtim oiy tab aq a b ilan belgilangan. D e h q o n la r h ech q a n d a y tab aq ag a
k irm ag an va u la r pxyonm in (o d d iy xalq) d eb atalgan.
Barcha u ch ta p o d sh o lik n in g ijtim oiy asosini erk in d e h q o n lar
tashkil etgan. D av latn in g asosini tashkil etu v ch i jam o alarg a teg ish
li b o 'lg a n d e h q o n la r o 'z la rin in g m av q elari b o 'y ich a bosib olingan
yerlard ag i d e h q o n la rd a n y u q o ri turganlar. D e h q o n lar d o im o oshib
b o ru v c h i q arzlarin i to 'la y olm asliklari sababli b ir qism y erla rid an
ayrilib borganlar, u larn in g bolalariga (nobi) qu l sifatida qaraganlar.
K o g u ry o d a "S am g u k sag i"d ag i m a 'lu m o tla rg a k o 'ra, x o n av a y ro n
b o 'lg a n d e h q o n la r b atrak larg a, q u rg 'o q ch ilik b o 'lg an yillari day-
dilarg a aylanganlar. P ekcheda ocharchilik yillari jam oa d e h q o n lari
qarzlari evaziga o 'z b olalarini ham qullikka sotganlar. Bu y illard a
kan n ib alizm h a m b o 'lg an lig i q o 'ly o zm ala rd a yozilgan: "S hu d ara-
jad a o d am lar y o 'q c h ilik d an ochlikka m a h k u m b o 'ld i la rki, hattoki
[odam lar] b ir-b irla rin i yeganlar, b u n in g u stig a qaroqchilik h a m avj
olgan, v an esa u la m i tinchitishi k erak ed i"("S a m g u k sagi"). Silla h a
qid a h a m sh u n d a y m a 'lu m o tla r m avjud.
Barcha p o d sh o lik la rd a d a v la t b o sh q a ru v i tizim id a h am b u n d ay
qiyinchiliklar b o 'lg an . K o g u ry o d a 372 yili Xitoy ta'siri o stid a am al-
d o rla rn i tayy o rlay d ig an m ax su s m u assasa - Txexak tashkil etilgan.
I ll B ob. U C H P O D S H O L IK D A V R I
3 5
L avozim lar tizim ida b u n d a y ra n g la r birinchi vazir, chap va o 'n g va-
zirlar, viloyat b oshliqlari va b arch asi 12 ra n g d a n ib o rat bo'lgan.
P ekcheda h a m "ch ap " va " o 'n g " v azirlar lavozim lari b o 'lg an .
Q o 'ly o z m a la rd a
P ekche vani Koi (234-286 yy.) d a v rid a birin c
hi toifaga k iruvchi ra n g la m i tashkil etu v ch i 6 ta lavozim h a q id a
m a 'lu m o tla r u ch ray d i. Jum ladan,: 1) "V an b u y ru g 'ig a alo q ad o r
vazifalar"; 2) "o m b o rla r va xazinalar"; 3) " u rf-o d a tla r va m arosim -
lar"; 4) " su d la r va h u k m ch iq aru v ch ilar"; 5) "v an n i q o'riqlovchi
q o 'sh in la r" ; 6) "tash q i h arb iy ish la r" bilan sh u g 'u llan ish g an . Bun-
d a n tashqari, 15 ta oliy a m a ld o rla r darajasi b o 'lg an . D arajalarga
b o g 'liq h o ld a u la r tu rli xil kiy im lar k iygan
(6 ta oliy am ald o rla r
darajasi k u m u sh ra n g d a g i sh ly ap ala r kiyganlar, q u y iro q d arajad ag i
am ald o rla ri esa b e lb o g 'la rin in g ra n g la rig a q arab ajratilgan). Pekc
h e d a "ichki" va "ta sh q i" b o sh q a ru v tarm o q lari m ah k am a la ri soni
belgilangan. B irinchisiga D av lat K engashi organlari, p o y tax t va vi
loyat am ald o rlari, d o n , qurol, m arosim lar, b u d d av iy lik , dorixona,
o 'rm o n ch ilik , yilqichilik va b o g 'd o rch ilik m a h k am a la ri kirg an . Tash
qi b o sh q a ru v m ah k am a la rig a esa h arb iy m ah k am a, adliya m ahka-
m asi, taTim , jam o at ishlari, ipakchilik, astronom iya, bozorlar, van
q a rin d o sh la rin in g ishlari va saro y ishlari kirgan.
Pekchedagi kabi Sillada h am VI asrd an boshlab kiyim laridagi turli
darajaga qarab ajratilgan: van, b osh vazir va m ah k am a boshlig'i, u m u -
m iy ishlar m ahkam asi, harb iy m ahkam a, am ald o rlar bo'yicha m a h
kam a, adliya, soliq va m oliya, d av lat zaxiralari, tran sp o rt va xabarlar,
m arosim lar, tashqi aloqalar, bozorlar b o sh q aru v i va boshqalar.
B archa d a v la tla rd a jinoiy h u q u q tizim i shakllangan. K o g u ry o d a
d a v la tg a xoinlik, jan g m a y d o n in i tashlab qochish va qotillik u c h u n
o 'lim jazosi q o 'llanilgan. O 'g 'rilik so d ir etilg an d a o 'g 'ri keltirilgan
z a ra rn i q o p lash i sh art bo'lgan, chorvani o 'ld irg a n i u c h u n esa ayb-
d o r qullikka m a h k u m etilgan. P ekcheda v an Koi b o sh q a ru v i d a v ri
d a a m a ld o rla r p o ra olganligi, d a v la t xazinasini o 'm a rg a n lig i u c h u n
y etk azilg an k a m o m a d n i u ch h issa qilib to 'lash i b ilan b irg a u larg a
u m rb o d q a m o q jazosi belgilan ish i h aq id ag i q o n u n ishlab chiqilgan.
Yovvoyi bosqinchilik o d a tla rid a n v oz kechilgan. 248 yili K oguryo
v an i C h u n ch x o n v a n larn in g d afn m aro sim id a q u rb o n lik keltirishini
taqiq lag an . 502 y ild a x u d d i sh u n d a y q aro r Sillada h a m m a rip k a n
C hidjin to m o n id a n chiqarilgan.
3 6
III B ob. U C H P O D S H O L IK D A V R I
Do'stlaringiz bilan baham: |