V. S. Xan Koreya tarixi обязательный экзем пляр

K o g u ry o  
G archi,  "S am g u k   sa g i" d a   u ch   p o d sh o lik   o ra sid a  
e n g   birinchi  d a v la t  ta rz id a  Silla  p a y d o  b o 'lg an lig i 
h a q id a  yo zilg an  b o 'ls a -d a , b ir q a to r o lim la r m a z k u r d a v la tla r orasi­
d a birinchi b o 'lib  K o guryo p a y d o  b o 'lg an , d e b  h iso b lay d ilar. C h u n ­
ki  b u   d a v la t  ra sm a n   d a v la t  ta rz id a   sh a k llan ish ig a  q a d a r  h a m   ilk 
d av latc h ilik   asoslarig a  ega  b o 'lg a n /'S a m g u k   sa g i" d a g i  afso n ag a

---

Ill Bob.  U CH   PO D SH O LIK  DAVRI
2 5
k o 'ra,  K o g u ry o n in g   asoschisi  Ju m o n g   (Tonm yon)  -   o sm o n   o d a ­
m i  Xe  M osu  (osm on  p o d sh o sin in g  o 'g 'li)  o 'g 'li  va  d a ry o   h u k m ro n  
X abekin  q izin in g   fa rz a n d i  b o 'lg an .  U   bolalik  d a v rid a n   qobiliyatli 
b o 'lg an .  A yniqsa,  u   k a m o n  o tish d a  m o h ir m e rg a n  b o 'lg an . Ju m o n g  
Shim oliy  P u y e  v an in in g   o 'g 'illa ri  b ila n   b irg a  v o yaga  y etgan.  U lar 
Ju m o n g g a  h a sa d   qilib,  u n i  o 'ld irm o q c h i  b o 'lg an .  Biroq,  b u   yo m o n  
xab arn i  o n a sid a n   esh itg an   Ju m o n g   u c h   o 'rto g 'i  b ila n  ja n u b g a   qoc- 
hib   k etgan.  U  b u   y e rd a   yangi  d a v la tg a   asos  so lg an   va  b u   d a v la tn i 
K og u ry o   d eb   n o m lag an .  Ju m o n g   o 'z in in g   u ru g '  n o m i  Xeni  K oga 
alm ash tirg an .  M az k u r  riv o y at  ay rim   syujetlari  b ila n   P u y e  d a v la ti­
n in g   asoschisi  -   afso n av iy   q a h ra m o n   T onm yon  h a q id a g i  q ad im g i 
rivoyatga  o 'x sh a b   ketadi.  Shu  bois,  y u q o rid a g i  fik rlarg a  asoslanib 
ay  tish  m u m k in k i,  b u   riv o y atlard a  k o g u ry o lik la m in g   p u y e la rd a n  
ajralishi  m a n z a ra si aks etgan.
D astlab,  K o g u ry o n in g   p o y tax ti  K u n n e so n   q al'a sid a  b o 'lg a n  
b o 'lib , V  a s rd a   P x en y an g a  k o 'ch irilg an .
K o g u ry o lik lar  k o rey s  d a v la tc h ilig in in g   d astlab k i  g u ru h ig a   ki- 
ru v c h i  yemek  u r u g 'ig a   m a n su b   b o 'lib ,  u la rd a n   (bu)  -   yonno  (yoki 
sono),  chollo,  sunno,  kvanno  va  keru  n o m li  5  ta  u r u g '  b irlash m asi- 
d a n   tash k il  to p g a n   g u ry o   (k eyinchalik  k o -g u ry o )  qabilasi  ajralib 
chiq q an .  Bu  d a v rd a   d a stla b   yonno  qabilasi  y etak c h ilik   q ilgan,  le­
kin  b iro z  v a q t o 'tib  h o k im iy a tg a  keru g u ru h i k elgan.  K eyinchalik 5 
u y u s h m a   K o g u ry o   d a v la tin in g   5  ta  m a 'm u r iy - h u d u d iy   v ilo y atla­
rig a  aso s b o 'lg a n . O lim la r k o g u ry o lik la m in g  u ru g 'c h ilik d a n  h u d u ­
d iy   (d a v latch ilik )g a o 'tish   d a v rin i e ra m iz g a c h a  b o 'lg a n  I a s rd a n   to 
e ra m iz n in g   IV a srig a ch a b o 'lg a n  d a v r b ila n  b o g 'la sh a d i.
K oreys  yiln o m alarid a  yozilishicha,  koguryoliklar  jangovar  xalq 
bo'lib, I asrd a piryu, xenin, kalsa, sharqiy va g'arbiy okcho, yanmek, kema, 
kuda,  chona,  chuna kabi  qabilar  (q ab ila/u ru g '  u y u sh m alarijn i b irlash ­
tirgan.  A yniqsa,  K oguryo  h u d u d i  b u y u k   Van Txedjo  (53-146 yy.)  va 
tarixda  Yerlarni kengaytiruvchi n o m i bilan m a sh h u r b o 'lg a n  Van Kva- 
netxo (391^413 yy.) d a v rid a  K oguryo d av lati sezilarli ta rz d a  kengay- 
gan.  Ju m lad an ,  Van  K vanetxo  d a v rid a   m am lak at  h u d u d ig a   M anju- 
riyaning deyarli b archa yerlari va yarim  oroln in g  katta  qism i kirgan.
Yillar o 'tish i  b ila n   K o guryo  S harqiy  O siy o d ag i  e n g  k u ch li  d a v ­
la tg a  ay lan g a n .  Bu  d a v la t n a fa q a t k o re y s d a v la tla ri  (P uye,  Pekche, 
Kaya,  Silla),  b alk i  S y u an tu ,  L y ao d u n   va  L o lan  k a b i  X ito y n in g  Xan

---

2 6
III  Bob.  U C H  PO D SH O LIK  DAVRI
viloyatlari,  Vey,  d a stla b k i va  key in g i  Yan,  S uy  va  Tan  im p eriy alari 
b ilan  ja n g  qilgan.
598  y ild a   K o guryo  a sk a rla ri  X itoyning  L y ao d u n   viloyati- 
ga  h u ju m   qilgan.  S uy  im p e ra to ri  V endi  esa  K o g u ry o g a  300 
m in g   k ish ilik q o 'sh in in i  y u b o rg a n .  Biroq,  to 'fo n   tu fay li  d e n g iz  
q o 'sh in la rin in g   m u v affaq iy atsizlik k a  u ch rash i,  a sk a rla r  o ra sid a  
ep id e m iy a   tarq alish i,  d o im iy   y o g 'in g a rc h ilik   b o is  S uy  arm iy asi 
80-90 foiz q o 's h in id a n   ajralgan.
612  yilda  S uy im p erato ri  Yandi  1  m ln.  130  m in g  kishilik  q o 'sh in  
to 'p lag an . Y ilnom alardagi m a 'lu m o tla rg a  k o 'ra,  y o rd a m c h i q o 'sh in - 
lar bilan Suy arm iy asin in g  soni 3 m ln. atrofida b o 'lg an . U lar M anjuri- 
yadagi  K oguryo qal'asini q am al q ilish d a jonbozlik k o 'rsa tish m ag a n . 
Yandi  b u y ru g 'ig a   k o'ra,  Xitoy  lashk arb o sh ilari  m u staq il  q aro r  chi- 
qara  olm aganlar. U laro 'z  q o 'sh in in in g  b a r b ir harak ati  b o ra sid a  d o ­
im iy m a 'lu m o t berib turganlar.  Shu  bois h a m  K og u ry o  qal'alari zabt 
etilm agan.  Yandi  M anjuriya  q al'alarini  bosib  olish  u c h u n   ortiqcha 
k u ch   sarflam ay,  200  m ing  kishilik  d en g iz  arm iyasi  va  305  m in g   ki­
shilik q u ru q lik  askarlarin i P xeny an g a qarshi y o 'n a ltirg a n . Xitoy floti 
qam alg a  tu sh ib   chekinishga  m ajb u r  b o 'lg an .  Q u ru q lik   q o 'sh in lari 
jan g lar n atijasida qattiq ch arch ag an  va son jih a td a n  k am ay g a n  h o ld a 
P xenyanga  hu ju m   qilgan.  N atijad a  su y   lashk arb o sh ilari  chekinish- 
gan.  Lekin  Salsu  d a ry o sid a n   o 'tish d a g i  k ec h u v d a  Xitoy  jangchila- 
riga  ko g u ry o lilar  h u ju m i  tufayli  u la r  katta  talafot  ko'rib,  305  m ing 
kishilik a rm iy a d an  2700 kishigina tirik qaytgan.
613 va  614 y illa rd a  Y andi  ikki  m a rta   K o guryo  u stig a  y u rish   qil­
gan ,  lekin  b u   gal  h a m   x ito y lik lar k o re y sla r y erla rin i b o sib   ololm a- 
gan.  K o g u ry o g a q ilin g a n  natijasiz va sh a rm a n d a li u ru s h la r h a m d a  
X itoyning o 'z id a g i  h u k m d o r su lo lag a  q arsh i b o 'lg a n  q o 'z g 'o lo n la r 
natijasid a  S uy  su lo lasi  in q iro zg a u c h ra b .  Tan  su lo lasi  h o k im iy a tg a 
kelgan.
M a 'lu m   m u d d a t  ikki  d a v la t  o 'r ta s id a   o 'z a ro   d o 's to n a   m u n o sa - 
b a t b o 'lg a n .  Biroq,  K o g u ry o d a g i  d a v la t  to 'n ta rish i  n atijasid a  h o k i­
m iy atg a  k elgan  Yon  G e so m u n   (a m a ld a  h u k m d o r  b o 'lg a n   b o 'ls a -  
d a, h o k im iy a tg a  v an o 'tq a z ilg a n ) Tan su lo lasig a q a rsh i siy o sat olib 
b o rg a n .  Sillaga q a rsh i  P ekche b ila n  h a rb iy  ittifo q n in g   tu zilish i,  Sil- 
la n in g   Tan  su lo la sid a n   y o rd a m   s o 'ra b   m u ro jaa ti  K o guryo  va  Tan 
sulolasi  o ra sid a  u ru s h g a   sab a b  b o 'lg a n .

---

Ill Bob.  U C H  PO D SH O LIK  DAVRI
2 7
644 y iln in g  k u z id a  Tan sulolasi im p e ra to ri T a y -sz u n  K oguryoga 
q a rsh i h u ju m  bosh lad i.  645 y iln in g  b a h o rid a  T anlarning 500  kem a- 
d a n   ib o rat floti  va  q u ru q lik d a g i  p iy o d a la rd a n   tash k il  to p g a n   katta 
arm iy a si K o g u ry o g a u ru s h  ochgan. N a tijad a y a n a  q a to r q al'alar b o ­
sib o lin d i va ja n g la m in g  en g  y u q o ri n u q ta si A nsi qal'asi h im o y asid a 
boTib,  Xitoy  ask arlari  qan ch alik   h a ra k a t  q ilishm asin,  u n i  egallay 
o lish m ag an . 647 va 648 y illa rd a T a y -sz u n n in g  y an a  K o g u ry o n i b o ­
sib olish yoT idagi h u ju m i m uvaffaq iy atsizlik k a u c h ra g a n . T a y -sz u n  
K og u ry o  b ilan  u ru sh ish n i  to 'x ta tish n i  vasiyat  q ilgan  h o ld a   649  yil­
d a  v afot etgan.
Biroq, m a 'lu m  m u d d a t o 'tg a n d a n  so 'n g  K o g uryo-T an u ru sh i qay- 
ta b o sh lan g an .  666 yili Yon G e so m u n  vafot etg a n  va u n in g  o 'g 'illari 
o ra sid a h o k im iy a t u ch u n  k u ra s h  b o shlangan. U n in g  o 'g 'illa rid a n  biri 
X itoyga qochib  k etad i  v a u   y erd a  Tan su lo lasid an  y o rd a m   so 'ray d i. 
667  yili  Tanlar  K oguryoga  qarshi  k atta  u ru s h   b o sh lay d i  va  u la m i 
ja n u b d a n   Silla  qoT lab -q u v v atlay d i.  668  yili  q ato r  ja n g la rd a n   so 'n g  
K oguryo  d a v la t  ta rz id a   b a rh a m   topdi.  K oguryo  vani,  u n in g   am al- 
d o rlari  va  200  m in g   k ish id an   ib o rat  asirlar  X itoyga  h a y d a b   ketildi. 
U n in g  h u d u d in in g  k atta qism i Xitoy h arb iy  noibligi va u n ch a lik  k a t­
ta  b o 'lm a g a n  jan u b i  esa  Silla  tasarru fig a  o 'tg an .  K oreya  yarim   oro- 
lid an   ta sh q a rid a   b o 'lg a n   y e rla rd a   esa  Boxay  (Parxe)  d av lati  tashkil 
qilin d i va u n i  K oguryo zo d a g o n la ri vakili b o shqargan.