Microsoft Word ihyo qalb ziyouz com doc

«(Ey Muhammad alayhissalom), ayting, agar ota-onalaringiz, bolalaringiz, aka-
ukalaringiz, juftlaringiz, qarindosh-urug‘laringiz va kasb qilib topgan mol-
dunyolaringiz, kasod bo‘lib qolishidan qo‘rqadigan tijoratlaringiz hamda yaxshi 
ko‘radigan uy-joylaringiz sizga Allohdan, Uning payg‘ambaridan va Uning 
yo‘lida jihod qilishdan suyukliroq bo‘lsa, u holda to Alloh O’z amrini (ya’ni, 
azobini) keltirgunicha kutib turaveringlar. (Zero) Alloh bunday itoatsiz qavmni 
hidoyat qilmas» (Tavba surasi, 24-oyat). 
 
Qay bir insonda Allohdan ko‘ra suyukliroq narsa bo‘lsa, uning qalbi kasaldir. Bu 
oshqozonga o‘xshaydi. Har bir oshqozonga non va suvdan ko‘ra loy suyumliroq bo‘lib 
qolsa yoki uning non va suvga bo‘lgan ishtahasi yo‘q bo‘lib qolsa, u oshqozon kasal, 
bular kasallik alomatlaridir. Shundan bilinib turibdiki, qalblardan Alloh xohlaganigina 
sog‘lom, qolganlari esa kasaldir. Lekin kasallar orasida egasi bilmaydiganlari ham bor. 
Qalb kasalligi ham qalb egasi bilmaydigan kasalliklardandir. Shuning uchun egasi 
xastalikdan g‘ofil qoladi. Garchi uni bilsa ham, davolanish mashaqqatiga sabr qilishi qiyin 
bo‘ladi, chunki uning davosi shahvatlarga qarshi chiqishdir. Bu esa jonni sug‘urish 
demakdir. Agar u nafsida shunga sabr qilish quvvatini topsa ham, uni davolaydigan 
o‘tkir tabib topolmaydi. Chunki tabiblar ulamolardir. Ularni ham o‘sha kasallik egallagan. 
Bemor tabib o‘zini davolashga juda kam e’tibor beradi. Shuning uchun dard davosiz 
bo‘lib qoladi. Kasallik surunkali davom etadi. Vaholanki, bu ilmni o‘zi dars qilib o‘rgangan 
va (lekin) qalblarning tabobatini, uning kasal bo‘lishini butkul inkor etgan edi. Dunyo 
muhabbatida zohiran ibodat ko‘ringan, botinan esa odat va riyokorlik bo‘lgan amallarni 
qilish bilan xalqqa yuzlangan edi. Mana shular asl kasalliklar alomatidir. 
 
Ammo muolajadan keyin uning sog‘liqqa qaytish belgilari tabibning davolayotgan 
kasalligiga qarashidir. Agar halok etuvchi va Alloh taolodan uzoq qiluvchi baxillik 
kasalligini davolayotgan bo‘lsa, uning davosi molni sarflash va uni infoq qilish bilan 
bo‘ladi. Lekin u goho molini isrof qiluvchiga aylanish chegarasiga yetguncha sarflab 
yuboradi. Isrof ham yana bir kasallik hisoblanadi. U kishi go‘yo sovuqlikni issiqlik bilan 
davolab, hatto issiqlig‘i ko‘payib ketgan kishiga o‘xshaydi. Bu ham bir kasallikdir. Balki 
istalayotgan narsa issiq va sovuqning o‘rtasidagi mo‘‘tadillikdir. Shuningdek, 
isrofgarchilik va baxillikning o‘rtasidagi matlubi mo‘‘tadillikdir. Hatto bu mo‘‘tadillikning 
o‘rtada va ikki tomondan ham g‘oyat uzoqlikda bo‘lishidir. 
 
Agar o‘rtachalikni bilishni xohlasangiz, qaytarilgan xulq keltirib chiqaradigan ishga 
qarang. Agar u sizga yengilroq va ziddidagi ishdan jozibaliroq bo‘lsa, ustun kelgani shu 
holatni keltirib chiqaradigan xulqdir. Bu sizga molga baxillik, uni to‘plash lazzatliroq va 
haqdor kishiga sarflashdan ko‘ra osonroq bo‘lishidir. Bilingki, sizda baxillik xulqi ustun 
kelgan bo‘lsa, davomatli sarflashni ko‘paytiring. Agar nomunosib joylarga sarflash sizga 
lazzatliroq va haq bilan ushlab turishdan ko‘ra yengilroq bo‘lsa, demak, isrofgarchilik 
g‘olib bo‘libdi.  
 
Endi noo‘rin joylarga sarflashdan o‘zingizni ushlab turishga harakat qiling. Endi doim 
nafsingizni kuzatishda, ishlarning oson va qiyin kechishi bilan xulqingizning 
qandayligidan dalil sifatida foydalanish payida bo‘ling. Shunda mol-dunyoga iltifot 
qilishdan qalbingizning aloqasi uziladi. Uni noo‘rin sarflashga va qizg‘anchiqlikka moyil 
bo‘lmaysiz. Balki mol nazdingizda suvga o‘xshab qoladi. Undan hojatga zarurinigina 
ushlab turishni yoki kerakli hojatgagina sarflashni xohlaysiz. Sizga ushlab turishdan 

---

Ihyou ulumid-din (Qalb kitobi). Abu Homid G’azzoliy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
96
ko‘ra sarflash afzal bo‘lib ko‘rinmaydi. Shunday har bir qalb Alloh taologa, ayniqsa, shu 
maqom (ya’ni, isrofgarchilik va baxillik)dan salomat holda boradi. Unda dunyoga 
taalluqli biror narsa bilan aloqa bo‘lmasligi uchun nafs dunyoga iltifot qilmasdan va 
sabablariga oshiqmasdan, balki u bilan aloqalarni uzganini bildirmagunicha boshqa 
yomon xulqlardan saqlanish vojib bo‘ladi. Shunda xotirjam nafsning qaytishiga o‘xshab 
rozi bo‘lgan va undan ham rozi bo‘lingan holda payg‘ambarlardan, siddiqlardan, 
shahidlardan va solihlardan iborat Alloh taoloning muqarrab bandalari qatorida Robbiga 
qaytadi. O’shalar (muqarrab bandalar) qanday yaxshi hamrohdirlar. 
 
Ikki tarafning o‘rtasidagi haqiqiy mo‘‘tadillik g‘oyatda xufyona, soch tolasidan ham 
ingichkaroq va qilichdan ham o‘tkirroq bo‘lar ekan, demak, qay bir kishi dunyoda mana 
shu to‘g‘ri yo‘lda yursa, oxiratda ham shunga o‘xshash yo‘ldan o‘tishida shak-shubha 
yo‘q. Banda ikki tomonning biriga moyil bo‘lib, o‘rta yo‘ldan boshqa tomonga burilib 
ketsa, uning qalbi moyil bo‘lgan tomoniga taalluqli bo‘lib qoladi. Shuning uchun bir bor 
azoblanishdan va do‘zax ustidan, garchi chaqmoqdek bo‘lsa ham, o‘tishdan 
qutulolmaydi. Alloh taolo aytadi: