Ota ona va bola munosabati psixologiyasi. Oilaviy muhitning bola tarbiyasiga tasiri

Reja:

1. 
   Ota ona va bola munosabati psixologiyasi.
   
2. 
   Oilaviy muhitning bola tarbiyasiga tasiri.
   
3. 
   Ota-ona va bola munosabatini oʻrganish boʻyicha metodika.
   

Oila va nikohning paydo bo’lishiga sababchi omillardan biri, ayniqsa, bizning sharoitimizda, farzand tug’ilishidir. Farzandsiz er-xotin aloqalarini, umuman oilaviy munosabatlarini tasavvur qilish mushkul. Ilmiy manbalar tarixan insoniyat ota-ona va farzandlar munosabatlari o’ziga xos bosqichlar va rivojlanish qonuniyatlarini boshidan kechirganligidan guvohlik beradi. Bashar tarixi shundan dalolat beradiki, zamonlar osha ota-onaning bolaga nisbatan xususiy mulkday qarab, uning ustidan hukmronlik qilishi borgan sari farzand ehtiyojlari bilan hisoblashish, uning barcha istaklarini bajo keltirib, unga cheksiz g’amxo’rlik ko’rsatishgacha bo’lgan munosabatlarga aylangan. Ota-ona – bola munosabatlarini agar tarixiy davrlarga bo’ladigan bo’lsak, ota-onaning bolaga yondoshuv usullari bo’yicha qator bosqichlarni boshdan kechirganligini ko’rish mumkin.

Olimlarning tavsiflashicha, antik davrlarda erkak va ayol aloqalari oqibatida farzand tug’ilsa, unga deyarli befarq qarash, ya’ni, infantitsid munosabat kuzatilgan, bunday munosabat mohiyatan shafqatsizlikka asoslangan bo’lib, bolani dunyoga keltirganlar uchun uning nasl-nasabi, taqdiri unchalik ahamiyatli bo’lmagan. Yangi asrga kelib, bu munosabatlar tubdan o’zgargan, odam zotida egoizm, o’ziga tegishli narsaga nisbatan egalik hissining takomillashib borishi o’zidan bo’lgan zurriyodga nisbatan munosabatlarda ham o’z aksini topgan.
Mulkchilik shakllarining o’zgarishi, turmush tarzi qadriyatlariga monand kattalarning bolaga nisbatan his-kechinmalari ham o’zgarib borgan. Masalan, XIX asrning boshlari XX asrlarning o’rtalariga kelib, ota-onalar farzandlarining jamiyatda tutajak o’rinlari, ularning ijtimoiylashuviga alohida e’tibor bera boshlaganlar. Keyingi davrlar esa kattalarning kichiklar taqdiriga befarq emasligi, ularni qo’llab-quvvatlash, rivojlanishiga ko’maklashishning ahamiyatini anglash davri bo’lgan. Bu an’ana deyarli bizning davrimizda ham davom etib kelmoqdaki, endilikda tug’ilgan bolaga e’tibor oilaning barcha qadriyatlaridan ustun ham keladi. Lekin bunday g’amxo’rlik psixologiyasi ham madaniy-tarixiy o’ziga xoslikka ega. Masalan, ayrim xalqlar (aksariyat Evropa xalqlari) bolaga u kichikligida juda katta mehr va g’amxo’rlik ko’rsatadi, taxminan o’smirlik davridan boshlab, uning erkinligi tan olinadi va ota-ona tomonidan beriladigan tarbiya uslublari o’zgartirilib, unga kattalarcha munosabatlar barqarorlashadi. Boshqa bir madaniy-etnik hududlarda, aksincha, farzand balog’atga etgani sari ota-onaning unga e’tibori kuchayadi. Masalan, Osiyo xalqlari, xususan, o’zbeklarda ham oila kattaligi va serfarzandligi bois, bolalarning kichik yoshdagi rivojlanish xususiyatlariga tabiiy holatday qarab, juda katta qayg’urish bilan uning ma’naviy, ruhiy rivojlanishiga e’tibor qaratilmaydi. Lekin qiz bola balog’atga etib, ko’rkamlashib borgani sari, o’g’il bolaning qo’lidan ish kelib, qatorga qo’shilgani sari, ota-onada ulardan g’ururlanish, taqdiriga kuyunish, g’amxo’rlik ko’rsatish ham ortib boradi. Bunday g’amxo’rlik shu qadarki, uylangan o’g’ilning qadam bosishlarini ham hamon ota-ona nazorat qilaveradi, bu ba’zan, qaynona-kelin munosabatlarida, yoki ota-o’g’il munosabatlarida tarangliklarni, nizolarni keltirib chiqaradi.
Yuqorida qayd etilgan davrlarda tabiiy, ota-ona farzandlarini tug’ish, tarbiya qilish va jamiyatga tayyorlashda o’ziga xos metodlarni qo’llagan. Boshida o’zidan ajratishni, hayotga tayyorlashni ham bilmagan ota-ona bora-bora bolani jamiyatda ijtimoiylashuviga ahamiyat beradigan, shu jarayonga yordam beradigan bo’lib borgan, ota-onadagi egoizm bolalardagiga aylanib borganki, hozirgi davrda ko’pgina ota-onalar farzandlarining faqat o’zini o’ylashi, ota-onani tushunmasligidan noliydigan ham bo’lib qolgan. Lekin aslida tarixiy rivojlanish tendentsiyalariga e’tibor berilsa, bunga faqat ota-onalarning o’zlari aybdordirlar.
Ota -ona – bu xulq -atvorli, hissiy va ijtimoiy xarakterdagi odamda ota -ona instinktining namoyon bo’lishi. Ongli tarbiya ongsiz reproduktiv instinktga, shuningdek, ijtimoiy me’yorlarga asoslanadi, unga ko’ra oila jamiyatning asosiy bo’lagi bo’lib, erkak va ayolning birlashishi, umumiy hayot, tug’ish istagi bilan ajralib turadi. , bolalarni tarbiyalash va ijtimoiylashtirish.
Bola uchun oila asosiy yashash joyi, rivojlanishi va psixologik shakllanishi hisoblanadi. Bola erta bolalik davrida oilada ijtimoiy munosabatlarning asosiy modellarini tushunadi (shu jumladan ota -onalar va bolalar o’rtasidagi munosabatlar, ota -onalar va katta avlod o’rtasidagi munosabatlar misolida). Bolalik – bu inson rivojlanishining asosiy davri, u dunyoni bilishni o’rganadi, idrokning asosiy mexanizmlarini, odamlar o’rtasidagi munosabatlarning asoslarini tushunadi. Psixologlarning fikricha, bolalikdan asosiy ko’nikma va ko’nikmalar, shaxsning psixologik fazilatlari qo’yiladi, u faqat keyingi hayoti davomida rivojlanadi. Oila instituti bola uchun o’ta muhim, chunki bolalikdan jamiyatdan qisman ajralib qolish xarakterlidir. Bola uchun ota -onalar insoniy munosabatlarni tushunishning asosiy manbai hisoblanadi.
Oila muhiti bolaga ikki xil darajada ta’sir qilishi mumkin: uning shaxsiy rivojlanishi (psixologik muammolar, ichki qarama -qarshiliklar, komplekslar, qo’rquvlar), uning jamiyatdagi munosabatlarining shakllanishi (munosabatlardagi muammolardan qochish uchun yolg’izlikka tortishish). Bu ta’sir ikkalasida ham namoyon bo’lishi mumkin erta bolalik(maktabgacha, maktab yoshi), va etuk yoshda o’z oilasini yaratish yoki o’z oilasini yaratishdan ataylab bosh tortish. Bolaning qaysi bosqichida o’sgan va tarbiyalangan oilaning nosog’lom muhitining ta’siri o’zini namoyon bo’lishini aniq taxmin qilish mumkin emas. Biroq, nosog’lom deb aniq aytish mumkin oilaviy muhit, ota -onalar va bolalar o’rtasidagi murakkab munosabatlar aks etadi kelajak hayot boladi.
Bola kattalar bilan bo’lgan munosabatni sezmaydi, unga voyaga etganlik muammolarining ko’pini tushunishga berilmaydi, deb ishonish noto’g’ri. Qoida tariqasida, bola vaziyatlarga, nizolarga, narsalarga, sharoitlarga emas, balki uning hayotidagi u yoki bu vaziyatga hamroh bo’lgan hissiy fonga ko’proq moyil bo’ladi. Shuni tushunish kerakki, bola o’ziga xos taqlidchi bo’lib, u o’z fe’l -atvori, xulq -atvori, odamlarga bo’lgan munosabatining asoslarini ota -onasidan qabul qiladi, bundan tashqari, bolalikdan munosabatlar asoslarini (ba’zi odamlar bilan suhbatda ovozning ohangini) tushuna boshlaydi. Oila a’zolari, muayyan vaziyatlarda o’zini tutishning aniq namunalari). Natijada, ong yoshiga kelib, bola birinchi shaxsiy xususiyatlarini namoyon qilganda, ota -onalar o’zlarining fe’l -atvori, xulq -atvori va xulq -atvorining kvintessensiyasidan boshqa narsaga duch kelmaydilar. Bolaning shaxsiyatining shakllanishiga nafaqat ota -onasining bolaning o’ziga bo’lgan munosabati, balki ota -onaning bir -biriga bo’lgan munosabati ham ta’sir ko’rsatadi. Shunday qilib, agar bolaga ota va onadan etarlicha e’tibor berilsa, ikkala ota -ona ham uni tarbiyasida bir xil darajada faol ishtirok etsa, bola g’amxo’rlik va muhabbat bilan o’ralgan bo’lsa -da, lekin ota -onaning o’rtasida ziddiyatlar yuzaga kelsa, bu vaziyat bolalarda aks etadi.
Aloqalar psixologiyasi sizga ota -onalar va bolalar o’rtasida qanday qilib to’g’ri munosabatlarni o’rnatish kerakligini aytmaydi, lekin bu fan sizga avlodlarning asosiy xatolarini o’rganishga va amalda ulardan qochishga imkon beradi. Ota -onalar bajarishi kerak bo’lgan asosiy qoida har bir vaziyatning individualligini va oilaviy munosabatlarning har bir ishtirokchisini anglatadi, bu shuni ko’rsatadiki, ota -onalar va bolalar o’rtasidagi munosabatlar va o’zaro tushunishni o’rnatishda xatti -harakatlarning umumiy qabul qilingan modellariga ko’r -ko’rona amal qilish samarasiz bo’lib qolishi mumkin. Ichida aniq holat, lekin vaziyatni sezilarli darajada yomonlashtiradi. Ota -onalar va bolalar masalasida munosabatlar psixologiyasi faqat individual yondashuvni taklif qiladi, bunda barcha tomonlarning manfaatlari hisobga olinadi. Oilada o’sgan har bir kishi, ota -onalar va bolalar o’rtasidagi munosabatlar murakkab va qarama -qarshi ekanligini shaxsiy namunasi bilan tasdiqlashi mumkin. Ularda deyarli tinchlik yo’q. Birinchidan, ota -ona tajribasi bo’lmaganida chaqaloqqa g’amxo’rlik qilish, keyin maktab muammolari, portlovchi o’smirlik, o’g’il yoki qizning ikkinchi yarmini sevish va qidirish, o’qish va ishga joylashish, ota -onadan ajralish va o’z oilangizni yaratish ... Bu omillarning barchasi ko’pincha bola bilan munosabatlarni yomonlashtiradi va u bilan muloqotga moslashuvchan yondashuv zarurligini ko’rsatadi. Har bir oldingi bosqich keyingi bosqichga qo’shiladi va kelajakda avlodlar o’rtasidagi o’zaro ta’sir muvaffaqiyatini belgilaydi. O’zaro ishonch, hurmat, qo’llab -quvvatlash va g’amxo’rlikka erishish uchun bolalarga munosabat bo’lishi kerak.

Ishlab chiqaruvchi muallif: Avamina Lina Valerievna, psixolog Goo “Tula mintaqaviy tibbiyot kolleji”, Tula

Materialning tavsifi: Anketa foydali o’qituvchilar va psixologlar, kichik va katta maktab yoshidagi bolalarga ota-onalar munosabatining mohiyatini aniqlash uchun foydali o’qituvchilar va psixologlar bo’lishi mumkin.
“Ota-ona tabiat tabiati” diagnostikasi
Maqsadlar:

• 
  Oilada psixologik muhitning mohiyatini o’rganish, bu uning psixologik holatiga bevosita ta’sir qiladi;
  

Vazifalar:
Ota-onalik munosabati va reaktsiyalarini aniqlash va keyingi ruhiy tuzatish, oilada o’quv jarayonini buzish, ota-onaning vakolat darajasi va boshqalar.
O’qitish:
Tasdiqlash ma’lumotlarini o’qing. Agar siz ularga qo’shilasangiz, “Ha” javobini ta’kidlasangiz, “Ha”, agar rozi bo’lmasangiz, “Yo’q” javobini ta’kidlang. Yodingizda bo’lsin, to’g’ri va noto’g’ri javoblar yo’q!
1. Bolaligidan boshlab siz bolani nazorat qilishingiz va qattiq asosda turishingiz kerak, shunda munosib inson undan o’sadi.
2. Mening farzandimning muvaffaqiyatsizliklari uchun asosiy sababi, dangasalik, xudbin, o’jarlik ha / yo’q
3. Menimcha, farzandim hayotda biron bir narsaga erishish qiyin bo’ladi / Yo’q
4. Men bolani ota-onalardan kelgan sirlarga ega bo’lmasligiga ishonaman
5. Ko’pincha men bola bilan umumiy til topish qiyin
6. Men bolamning manfaatlarini baham ko’rolmayman / Yo’q
7. Mening bolam faqat bema’ni va foydasiz darslar uchun juda qiziqadi / Yo’q
8. Bolamni tengdoshlar bilan solishtirganimda, ular mening bolamdan ko’ra oqilona bo’lib tuyuladi
9. Menimcha, mening yoshingiz uchun etuk emasmi yoki yo’q
10. Ba’zida mening bolam meni bezovta qilish uchun yomon o’zini yomon tutadi
Ballar miqdori________________
Hisobni hisoblash: Har bir javob uchun “Ha” 1 ball tayinlanadi. Keyin olingan barcha fikrlar yig’ildi. Umumiy ballar metodologiya mezonlariga muvofiq eksperimentator tomonidan izohlanadigan tegishli grafikka yoziladi.
Natijada 5 balldan ko’proq Bu ota-ona g’azab, g’azab, g’azab va haqoratni boshdan kechirayotganligini anglatadi. Ko’pincha bola bilan umumiy til topish, ko’pincha umumiy tilni topishda yuzaga keladi, uning manfaatlarini va sevimli mashg’ulotlari mavjud. Munosabatlarda rad etishni ustunlik qiladi. Bola odam kabi jiddiy qabul qilinmaydi. Ko’pincha bular umumiy nazorat, intizomiy tamoyil, taqiqlar printsipiga asoslangan avtoritar munosabatlardir. Bunday munosabatlar ko’pincha ota-onalarning psixologik savodxonligi pastligi va albatta psixologik tuzatish talab qilinishi tufayli ko’payadi.
Natija 5 balldan kam U ota-onaning bolaga etarlicha munosabatini bildiradi. Qiyinchiliklarning paydo bo’lishi istisno qilinmaydi, ammo bunday muammolar tez va samarali hal qilinadi. Ota-onalar o’z farzandlari bilan muloqot qilishda jiddiy muammolarga duch kelmaydilar, munosabatlarda psixologik vakolatlarni namoyish etadilar. Symbiotik munosabatlar deb ataladigan narsalar ustunlik qiladi. Voyaga etganlar o’zlari va bola o’rtasida psixologik masofani yaratmaydi, unga yaqinroq bo’lishga harakat qiladi, tushunish, ishtirok etish katta o’rtog’idir. Psixologik tuzatish vaziyatga bog’liq. Umuman olganda, bunday munosabatlar psixologning aralashuvini talab qilmaydi.

Adabiyotlar ro’yxati:
1. Giyburashvili T. I. Uy-onalararo munosabatlarni ichki psixologiyada o’qish // Tagaronrog shtatining yangiliklari. Radiotech. BMT-Ta. – 2006. – T. 68. № 13. – 119-120.
2. Golubva E. V. Ota-onalar munosabatlarining turlarini tashxislash // Rossiya psixologik jurnali. – 2009. – T. – T. 25-34.
3. N. Rojdestvo N. A. Oilaviy ta’lim va farzandlarining ota-onalari tomonidan idrok etish va idrok qilish. Mosh. BMT-Ta. – Ser. 14, psixologiya. – 2002. N 2. – 48-55.
4. Rogov E.I. Ta’lim sohasidagi amaliy psixologning ish stoli kitobi: qo’llanma. – m .: Vlados, Vlados, Vlados, 1996 yil. 335-341.