Обсуждены и интерпретированы основные вопросы компьютерной лингвистики

tilshunosligida  avtom atiK  
tahrir 
qiluv- 
chi  dasturning  lingvistiK  ta ’m inotini  yaratish  asoslari»  nom li  m a q o la la ri, 
shuningdek,  A .P o 'lato v   va  S .M u h am ed o v alarn in g   «K om pyuter  lingvistika- 
si»  nom li  o 'q u v   q o 'lla n m a la ri  (2007)  m u h im   ah am iyatga  molik.
K o m p y u ter  lingvistikasi  sohasida  tu rli  xil  lingvistik  m uam m o larn i  hal 
qilishga  y o 'n altirilg an   d a stru rla r  y aratilg an   va  hali-hanuz  bun d ay   am aliy 
ta d q iq o tla r am alga  oshirilm oqda.  Q uyida  an a   shun d ay   lingvistik  d a stu rlar 
va ularning tavsifi  h aq id a  to 'x talam iz.  U lar asosan m atn  tah riri,  av to m atik
60  Po'latov  A.,  Muhamedova  S.  Kompyuter  lingvistikasi.  -  Toshkent,  2007.  -
B .47-48.

---

Kompyuter lingvistikasi asoslari
67
tarjim a,  analiz  va  sintez,  tabiiy  tilning  q a y ta   ishlanishi,  k o m p y u ter  lek- 
sikografiyasiga  oid  d astu rlarn i  o ‘z  ichiga  oladi.
10-jadval
1
Link Grammar Parser John 
Lafferty,  Daniel Sleator, 
Davy Temperley
Camegi Melon University, 
USA.
Ingliz tilining sintaktik parser dasturi, 
uning bazasiga 60 000 so'z shakllari kiritilgan.
2
Cí:bola Oleada 
loyihalari
Computing Research 
Laboratory (CLR) New 
Mexico State University, 
USA.
Mazkur dastur matnlarning lingvistik 
analizida ishlatiladi.  Bu dastur yordamida  16 ta 
tildagi matnlarning avtomatik tarjimasi, statistik 
tahlilini amalga oshirish mumkin.  Dastur 
tarkibida turli xil lug'atlar hamda tezauruslar 
ham mavjud.
3
Russian 
Morpholoqical 
Dictionary
Sergey Sikorsky
Ruscha morfologik lug'at rus tilidagi 
matnlarning sintaktik va morfologik analizi 
uchun ishlatiladi. Unga  120 000 so'zning 
morfologik lug'ati kiritilgan.
4
Морфологический  парсер 
flndex
Ushbu morfologik parseming asosi 
A.A.Zaliznyak tomonidan yaratilgan  «Rus 
tilining grammatik lug'ati» (110 ming so'zni o'z 
ichiga oladi) hisoblanadi. Tahlil natijalarini 
ko'rish uchun «разбор запроса»  rejimi 
tanlanadi.
5
Лингвоанализатор
Д.В.Хмелев
Matn strukturasining matematik tahlilini 
ta’minlovchi dastur bo'lib, u on-line rejimida 
ishlaydi.  Bunda mualliflik etaloni matn 
strukturasi asosida aniqlanadi. Kiritilgan matn 
analiz qilinadi (Русская фантастика 
resursidan olingan matnlar analiziga 
tayaniladi), o'sha matnning muallifi bo'lishi 
mumkin bo'lgan 3 yozuvchining ismi hamda 
ulaming matnga yaqin keladigan asarlari 
chiqarib beriladi.
6
Система StarLina
Ushbu tizim katta hajmdagi ko'p tilli 
matnlar bilan, transkripsion belgilar bilan

---

68
A. Rahimov
6
Система StarLina 
С.А.Старостин СУБД
Ushbu tizim katta  hajmdagi ko‘p tilli 
matnlar bilan, transkripsion belgilar bilan 
ishlashga mo'ljallangan bo'lib, u DBF-formatida 
yuklanadigan Ojegovning izohli lug'ati va 
Zaliznyakning morfologik lug'ati asosida so‘z 
shakllarining analizi va sintezini, Myullerning 
lug'ati asosida avtomatik tarjimani ta'minlaydi.
7
Морфологический
анализатор
С.А.Старостин
Rus,  ingliz tillaridagi so'zlarning 
morfologik analizi dasturi so'zlarning asosiy 
shakllari hamda morfologik ma’lumotini 
menyuga chiqaradi.
8
МопоСопс
Michael  Barlow  Dept  of 
Linguistics,  Rice  university, 
Texas, USA.
2  версии  (MonoConc  Pro 
2.0 и MonoConc  1.5)
Tanlangan simvolli matnlar korpusi 
uchun konkordands  yaratishda, so'zliklar va 
indekslar generatsiyasida foydalaniladi.
9
WordSmith Tools 
Mike Scott
WordSmith 3.0 turli alohida fayllar 
majmuidan tashkil topgan matnlar korpusi 
uchun konkordans yaratishda foydalaniladi. 
Bunda berilgan matnli fayllar majmui uchun 
so'zlar ro'yxatini generatsiya qiladi, katta hajmli 
matnlarni fragmentlar majmuiga ajratadi, 
matnlarning paketli tahririni amalga oshiradi.
10
Concordance 2.0.0 
R.J.C. Watt, 2000
Win9x/NT/2000 uchun chastotali ro'yxat 
va konkordanslar yaratish uchun ishlatiladi. 
Windows tizimida mavjud bo'lgan 
kodirovkalarda matnlarga ishlov beradi, 
natijalar HTML-fayllar ko'rinishida saqlanadi.
11
TextAnalvst 2.0 
Научно-
производственный 
инновационный 
центр 
«Микросистемы»
Matn analizi uchun ishlatiladi,  bunda 
belgilangan matnda kontekstga mos  keluvchi 
tushunchalarning semantik tarmog'i 
shakllantiriladi,  matn fragmentlari bo'yicha 
mazmunli qidiruv amalga oshiriladi,  iyerarxik 
daraxt ko'rinishida (tema-podtema) matn analiz
qilinadi, matn avtomatik referatlanadi.

---