133
2. G‘aznachilik tizimida budjet tasnifidan foydalanish.
Ma’lumki, budjet qurilishi mamlakatning davlat
budjeti va budjet tizimini,
uning bo‘g‘inlari o‘rtasidagi budjetlararo munosabatlarni tashkil qilish
shakllarini, budjet tasnifini, budjet tizimiga kiradigan barcha darajadagi
budjetlar faoliyatining
huquqiy asoslarini, budjet mablag‘larini shakllantirish va
sarflashdagi tartib-qoidalar va boshqalarni belgilab beradi.
2007 yildan boshlab respublikaning barcha hududlarida davlat budjetining
g‘azna ijrosi elementlari joriy etildi, davlat budjeti xarajatlarining iqtisodiy
tasnifiga ko‘ra barcha guruhlari bo‘yicha ijrosi g‘aznachilik bilan qamrab olindi.
2011 yildan boshlab yangi budjet tasnifiga asoslangan, davlat budjeti
g‘azna ijrosini amalga oshirishga xizmat qiluvchi G‘aznachilik
dasturiy majmui
ishga tushirildi. Hozirgi kunda G‘aznachilikning yagona axborot tizimi
yaratilgan bo‘lib, “Davlat mablag‘larini boshqarishning axborot tizimi”
(DMBAT) deb ataladi. Budjet operatsiyalari bo‘yicha kodlashtirilgan va
tasniflangan ma’lumotlar DMBAT ga avtomatik ravishda yuklanadi, bu esa
daromadlarni tasniflar, xududiy belgilari, budjetdan mablag‘
oluvchi tashkilotlar
bo‘yicha aniqlash imkonini beradi. Davlat budjeti g‘azna ijrosining buxgalteriya
hisobi G‘aznachilik tomonidan, shuningdek, davlat soliq va bojxona xizmati
organlari, budjet tashkilotlari hamda davlat maqsadli jamg‘armalarini
taqsimlovchi organlar tomonidan davlat budjetining g‘azna ijrosi buxgalteriya
hisobining yagona hisoblar rejasi va budjet tasnifi asosida tashkil
etiladi hamda
amalga oshiriladi. G‘aznachilik belgilangan budjet tasnifiga muvofiq, barcha
davlat tushumlarini ularning aniq ro‘yxati bo‘yicha yagona g‘azna
hisobraqamida yuritilishini ta’minlaydi.
G‘aznachilikda Yuridik va moliyaviy majburiyatlar budjet tasnifining turi
bo‘lgan iqtisodiy tasnif kodlari bo‘yicha budjetdan ajratiladigan mablag‘lar
doirasida budjet tashkilotlari va budjet mablag‘lari oluvchilar
tomonidan qabul
qilinadi hamda G‘aznachilik bo‘linmalari tomonidan ro‘yxatdan o‘tkaziadi.
G‘aznachilik tomonidan ro‘yxatdan o‘tkazilgandan so‘ng ularning to‘lovi
134
amalga oshiriladi.
O‘zbekiston Respublikasi Budjet Kodeksining
7-moddasida qayd etilgan
budjet tizimining yagonaligi tamoyiliga muvofiq, barcha darajadagi budjetlarni
shakllantirish va ijro etishda yagona budjet tasnifi qo‘llaniladi. Barcha
darajadagi budjetlarning daromadlari va xarajatlari tasniflash ob’ektlariga
tegishli raqam(kod)lar berish bilan guruhlanadi hamda tasnif ko‘rsatkichlari
doirasida shakllantiriladi va ijro etiladi.
Budjet tasnifi davlat budjeti va davlat maqsadli jamg‘armalari hamda
ulardan mablag‘ oluvchi tashkilotlarga qo‘llaniladi hamda davlat budjeti va
davlat maqsadli jamg‘armalari budjetlarini tuzish, ko‘rib chiqish, qabul qilish va
ijro qilish, shuningdek davlat budjeti va davlat maqsadli jamg‘armalari
budjetlari ijrosi to‘g‘risidagi hisobotlarni tayyorlash maqsadida foydalaniladi.
O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligida 2010 yil 11 oktyabrda 2146-
son bilan ro‘yxatga olingan “O‘zbekiston Respublikasi budjet tasnifini qo‘llash
bo‘yicha yo‘riqnoma”ga muvofiq,
yangi budjet tasnifi 2011 yil 1 yanvardan
amalga kiritildi.
Ushbu yo‘riqnomaga ko‘ra,
budjet tasnifi O‘zbekiston Respublikasi davlat
budjeti, davlat maqsadli jamg‘armalari tuzilmasiga kiruvchi budjetlar
daromadlari va xarajatlarini, shuningdek uning taqchilligini moliyalashtirish
manbalarining guruhlanishi bo‘lib, quyidagilarni o‘z ichiga oladi:
− davlat budjeti daromadlarining tasnifi;
− davlat budjeti xarajatlarining vazifa jihatidan, tashkiliy va iqtisodiy
tasnifi;
− davlat budjeti taqchilligini moliyalashtirish manbalari tasnifi.
Budjet tasnifi davlat budjetini tuzish, ko‘rib chiqish, qabul qilish hamda
ijro etish maqsadida budjet ma’lumotlarini tizimga solish uchun foydalaniladi va
budjet ma’lumotlarining xalqaro tasnif
tizimlarining aynan shunday
ma’lumotlari bilan qiyoslanishini ta’minlaydi.
Budjet tasnifini tuzishning
asosiy tamoyillari quyidagilar
hisoblanadi
(7.2.-rasm):
