Rivojlantirish instituti j. J. Jalolov, I. A. Ahmedov, I. S. Hotamov korxona tashqi iqtisodiy

transport hujjatlari guruhiga
kiradi.
Temir yo‘llarda yuk tashilganda bunday hujjat 
temir yo‘l
nakladnoyi hisoblanadi. Samolyotlarda yuk tashilganda bunday
hujjat aviayuk nakladnoyi hisoblanadi. Ichki yuk tashishlarda
universal transport hujjati, aralash yuk tashish hujjati,
kombinatsiyalashgan yuk tashish hujjati qo‘llanilishi mumkin.
Yuk tashishni ta’minlovchi hujjatlarga quyidagilar kiradi:
yukni olganlik haqidagi tilxat, kafolat xati, transportirovka haqida
ekspert guvohnomasi; tonnajning fraxta qilinganligini tasdiqlovchi
dalolatnoma; yukni jo‘natishni so‘rab berilgan ariza-talabnoma;
fraxta schyoti; yukning yetib kelganligi to‘g‘risidagi xabarnoma;
yukni yetkazib berishda yuzaga kelgan to‘sqinliklar haqidagi
xabarnoma; yukni tashish paytida yuzaga kelgan to‘sqinliklar
haqidagi xabarnoma; yetkazib berilganlik haqidagi xabarnoma;
yuk manifesti; fraxta manifesti; konteyner manifesti.
Barcha hujjatlar ichidan 
konosamentni ajratib ko‘rsatish
mumkin. Bu kema egasi tomonidan yukni jo‘natuvchiga yuk

---

9 8
dengiz yo‘li orqali tashish uchun qabul qilib olinganligini
tasdiqlab beriladigan hujjatdir.
Konsament uchta asosiy funksiyani bajaradi:
— kema egasi (yukni tashuvchi) tomonidan yuk tashish
uchun qabul qilib olinganligini tasdiqlaydi. U ko‘rsatilgan
miqdordagi va holatdagi ma’lum tovarlar kemaga belgilangan
joyga yetkazib berish uchun yuklanganligi va tashish uchun
tovarlar kema egasining saqloviga qabul qilib olinganligini
tasdiqlaydigan, kema egasi yoki uning vakili tomonidan
beriladigan tilxatdir;
— tovarlarni taqsimlash hujjati hisoblanadi. Konosament
originali egasiga yukni tasarruf etish huquqini beradi. Bu shuni
bildiradiki, faqat konosamentda ko‘rsatilgan yoki taqdim
etuvchiga konosamentga ega bo‘lgan shaxsgina konosamentda
ko‘rsatilgan tovarni kema egasidan talab qilib olish va bu tovarni
tasarruf etish huquqiga ega bo‘ladi. Hali yo‘lda bo‘lgan va
konosamentda taqdim etilayotgan tovarni sotish uchun tovar
egasi konosamentni sotishi yoki unda ko‘rsatilgan huquqlarni
boshqa shaxsga berishining o‘ziyoq yetarlidir;
— yukni dengiz yo‘li bilan tashish to‘g‘risidagi shartnomaning
tuzilganligidan dalolat beradi. Bu shartnoma bo‘yicha yuk
tashuvchi hujjat taqdim etilishi bilan yukni yetkazib berish
majburiyatini oladi, ya’ni bu hujjat yukni jo‘natuvchi va kema
egasi o‘rtasida yukni dengiz yo‘li orqali tashish to‘g‘risidagi
shartnoma tuzilganligini bildiradigan yagona dalildir.
Konosament egasining nomi yozilgan 
konosament, orderli
konosament, taqdim etiladigan konosament kabi turlarini ajratib
ko‘rsatadilar.
Konosamentning alohida turi 
to‘g‘ridan-to‘g‘ri yoki oraliq
konosamentdir. U bir joydan boshqa joyga yuklarni alohida
bosqichlar bilan tashish to‘g‘risidagi shartnomaning mavjudligini
tasdiqlaydi, bu bosqichlardan kamida bittasi dengiz tranziti
bo‘lishi kerak. Shu munosabat bilan hujjatni bergan yuk
tashuvchi oraliq konosamentda yukni tashish uchun javobgarlikni
o‘z zimmasiga oladi.