1-mavzu bozor iqtisodiyotida innovatsiya reja: Innovatsiyaning mazmuni va mohiyati Innovatsiyaning maqsadlari

3. Tarmoqlarning investitsion jozibadorligi va investitsion bozorni baholash 

---

112 
 
Tarmoqlarning investitsion jozibadorligi va investitsion bozorni baholashda 
ularda  ishlab  chiqarishning  monopollashganlik  omili  albatta  hisobga  olinishi 
lozim – bu ko‘rsatkich qanchalik baland bo‘lsa, investitsion qo‘yilmalarning risk 
darajasi ham shunchalik katta bo‘ladi. 
Iqtisodiyotning  mos  keluvchi  tarmoqlari  va  quyi  tarmoqlarida    tovar  va 
xizmatlar  ishlab  chiqarish  va  sotishning  monopollashganlik  darajasini 
tarmoqdagi  kompaniya  va  korxonalar  soni,  eng  yirik  korxona  va  kompaniyalar 
mahsulot  va  xizmatlarining  tarmoqlar  bo‘yicha  mahsulot  ishlab  chiqarish  va 
sotish  umumiy  hajmidagi  ulushi  bilan  tavsiflash  qabul  qilingan.  Agar  tabiiy 
monopoliya  o‘ringa  ega  bo‘lsa,  investitsion  bozorni  baholash  va  tahlil  qilish 
jarayonida  amaldagi  davlat  tomonidan  belgilangan  cheklovlarni  (rentabellik, 
narx bo‘yicha cheklovlar va b.) hisobga olish zarur. 
Mos  keluvchi  tarmoqlardagi  korxonalar  va  ular  ishlab  chiqirayotgan 
mahsulotlarning  raqobatbardoshlik  darajasi    investitsiyalarni  muvaffaqiyatli 
kiritishning garovi hisoblanadi va risk darajasini pasaytiradi. 
Tarmoqdagi mavjud va yaratilayotgan kompaniyalarning raqobatbardoshlik 
darajasi  ularda  ishlab  chiqariladigan  mahsulot,    tovar  va  xizmatlar  hamda 
ularning  narxi  raqobatbardoshligi,  foydalanilayotgan  kapitalning  rentabellik 
darajasi  bilan  tavsiflanadi.  SHu  sababli  investitsion  bozorni  mos  keluvchi 
tarmoqqa  nisbatan  baholashda  ko‘rib  chiqilayotgan  omilni  hisobga  olishda 
quyidagi  kabi  ko‘rsatkichlardan  foydalanish  maqsadga  muvofiq:  mahsulotning 
solishtirma qiymati (tovar tannarxining mahsuldorlik birligiga nisbati, masalan, 
tegirmon uskunalari ishlab chiqarishning uning mahsuldorlik darajasiga nisbati); 
solishtirma  energiya  sig‘imi  (foydali  xususiyatlar  birligiga,  masalan,  bir  tonna 
bug‘doyni  un  qilishga  to‘g‘ri  keluvchi  iste‘mol  qilinadigan  energiya  miqdori); 
mahsulotning  bozordagi  rentabelligi  (mahsulot  narxi  va  uni  ishlab  chiqarish 
tannarxi  o‘rtasidagi  arqning  uni  sotish  narxiga  yoki  tannarxiga  nisbati); 
kompaniyaning  xo‘jalik  yuritishi  rentabellik  darajasi  (mahsulot  ishlab 
chiqarishdan olinadigan foydaning foydalanilgan asosiy ishlab chiqarish kapitali 
va aylanma vositalarga nisbati). 
Korxona  va  tashkilotlarning  xomashyo  ta‘minoti  barqarorligi  va 
mahsulotlarning inflyasiyaga chidamliligi ham investitsiyalarning risk darajasini 
pasaytiradi.