100
uskunalar bilan ta‘minlanganligini hisoblash, ishlab chiqarish bazasini oshirish,
moliyalashtirish manbalarini kengaytirish imkoniyatlarini aniqlash;
xomashyo, materiallar va energiya – xomashyo, materiallar, butlovchi
qismlar, yoqilg‘i va barcha turdagi (vaqt ko‘rsatkichlari bo‘yicha) energiya bilan
ta‘minlash bo‘yicha aloqalar va muayyan ma‘lumotlar, umumiy xarajatlar;
mahsulot chiqarishni ta’minlash va xarajatlarni bashorat qilish –
mahsulot chiqarishning bashorat hajmini ta‘minlash uchun resurslar bilan
ta‘minlash va uni ishlab chiqarish uchun jami xarajatlarni bashorat qilishning
prinsipial sxemasi beralida, mahsulotni takomillashtirish, uning sifatini oshirish
bo‘yicha istiqboldagi chora-tadbirlar
keltiriladi;
mehnat resurslari – ishchi kadrlar mavjudligi va ularga ehtiyoj,
ularning malakasi, jalb qilish shakllari, o‘qitish xarajatlari;
doimiy va o’zgaruvchan ishlab chiqarish xarajatlari – bu xarajatlarga
kiruvchi moddalar aniqlashtiriladi, hisob-kitoblar keltiriladi va ularning
o‘zgarishxarakteri ko‘rsatiadiya;
ekologik xavfsizlik – atrof-muhitni muhofaza qilish bo‘yicha chora-
tadbirlar, ularni bajarish xarajatalri va samaradorligi.
Mahsulot ishlab chiqarishni bashorat qilish marketing rejasiga hamda fan-
texnika taraqqiyotiga sezuvchan ishlab chiqarish tuzilmasiga tayanadi. Vazifa
iste‘molchi uchun ishlayotgan hamda bozor kon‘yunkturasi va xaridorlar
so‘rovlarini hisobga oladigan ishlab chiqarishni qanday tashkil qilishdir.
Ishlab chiqarish rejasini quyidagi bo‘limlarga taqsimlash tavsiya etiladi:
mahsulotni ishlab chiqarish va
sotish rejasi;
ishlab chiqarish quvvatlari (binolar, inshootlar, texnologiyalar, asbob-
uskunalar);
moddiy-texnika ta‘minoti;
mahsulot ishlab chiqarish v sotish xarajatlari.
«Mahsulotni ishlab chiqarish va sotish» bo‘limi marketing tadqiqotlari
asosida tuziladi. Unda quyidagi ko‘rsatkichlar o‘z aksini topadi: ishlab chiqarish
quvvatlaridan foydalanish, mahsulot ishlab chiqarishning natural va pul
qiymatidagi yillik hajmi, mahsulotni sotishdan pul tushumi, shuningdek,
sotilgan mahsulotning sotuv bozorlari bo‘yicha salmog‘i (ichki bozor, yaqin
xorij, uzoq xorij).
Ishlab chiqarish quvvati bu
– belgilangan sharoitlarda vaqt birligida
korxonada (uning bo‘linmasida, asbob-uskunalarida) mahsulot chiqarishning
maksimal hajmi. Belgilangan sharoitlar quyidagilardan iborat: ishlab chiqarish
maydonlari va asbob-uskunalaridan to‘liq foydalanish, yangi texnika va ilg‘or
texnologiyalarni, potimal ish rejimlarini joriy qilish, mehnat va ishlab
chiqarishni ilmiy tashkil qilish, mashina va asbob-uskunalardan foydalanishning
texnik asoslangan me‘yorlarini qo‘llash, xomashyo va materiallar xarajatlari.
Uni hisob-kitob qilish ishlab chiqarish dasturini asoslab berish, ishlab
chiqarishni kengaytirish va samaradorlikni oshirishning yangi zaxiralarini
aniqlash va hzokazolar hisoblanadi.
Ishlab chiqarish quvaati hajmi dinamik bo‘lib, ishlab chiqarish sharoitlari
va chiqarilayotgan mahsulot (bajarilayotgan ish, ko‘rsatilayotgan xizmat)
101
xarakteri, ishchi kuchi bilan ta‘minnlanganlik va uning malakasi, korxonaning
ish rejimi va boshqa omillarga qarab o‘zgarib turadi. U mahsulot nomenklaturasi
va assortimentidan kelib chiqib, qoidaga ko‘ra bir yilga hisoblab chiqiladi.
Bunda mahsulot chiqarish rejalashtiriladigan, ba‘zida shartli birliklar yoki qayta
ishlanayotgan xomashyo birligida bir xil o‘lcham birliklar qo‘llanadi. Sanoat va
ishlab chiqarishning turli tarmoqlarida korxona (sex, uchastka, agregatlar) ishlab
chiqarish quvvatini hisob-kitob qilish uslubiyati bir qator xususiyatlarga ega
bo‘lib, mos keluvchi yo‘riqnomalarda bayon qilinadi.
Ishlab chiqarish quvvatini korxonani loyihalashtirish tartibida ko‘zda
tutilgan, amaldagi hajmi ishlab chiqarish dasturidan katta yoki kichik bo‘lishi
mumkin, lekin ishlab chiqarish quvvatidan kam bo‘lmasligi lozim bo‘lgan
loyiha quvvatidan ajrata olish lozim. Korxona faoliyat ko‘rsata boshlagan
dastlabki bosqichlarda uning ishlab chiqarish dasturi qoidaga ko‘ra, texnologik
jarayonlar o‘zlashtirilib, malakali kadrlar tarkibi shakllantirilayotgan,
kooperatsiyalangan aloqalar yo‘lga qo‘yilayotgan paytda, ayrim vaqt davomida
loyiha quvvatidan past bo‘ladi. Bunday davrlar odatda ishlab chiqarishni
o‘zlashtirish – loyiha quvvatini o‘zlashtirish deb ataladi.
Ishlab chiqarishni o‘zlashtirish davrlari faqat yangi yaratilayotgan
korxonalar va ularning ishlab chiqarish bo‘linmalari uchungina xos emas.
YAngi mahsulot turlari yoki jarayonlarni o‘zlashtirish tufayli undan faoliyat
ko‘rsatib kelayotgan korxonalarla ham bir necha bor foydalanish mumkin.
Mahsulot chiqarishni o‘zlashtirish davri yakunlangcha, uning hajmi loyiha
quvvatiga etib oladi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
