Abdusaid Ko`chimov
(1951-yili tug`ilgan) Samarqandning Urgut
tumanida tugilgan. Toshkent Davlat pedagogika institutining o`zbek tili va
adabiyoti fakultetini tugatgan. Ilk kitobi – "Kashfiyotchi bolalar" 1978-yilda chop
etildi.
Shundan
so`ng uning
"Mening
O`zbekistonim"(1979) "Mening
yulduzim"(1984), "Umid daraxtlari" (1992), "Chanoq"(1985), "Ikki bahor"(1990),
"Qiyofa"(1996) kabi she’riy va nasriy kitoblari nashr qilindi. "Baland
tog`lar"(2002) saylanma kitobiga yozuvchining qissalari, dostonlari, she’rlari
kiritilgan. A.Ko`chimov Xalqaro YUNESKO mukofoti, G`afur G`ulom nomidagi
mukofot bilan taqdirlangan. Unga "O`zbekistonda xizmat ko`rsatgan jurnalist"
unvoni, "Shuhrat" medali, "Mehnat shuhrati" ordeni berilgan.
A.Ko`chimov qalbi jo`shqin, shijoatli bolalar publitsisti hamdir. U mustaqillik
g`oyalarini matbuotda keng yoyish, o`tmish tariximizga oid hamda istiqlol
ne’matlarini bolajonlar qalbiga jo etishda dolzarb maqolalari bilan hissa qo`shib
kelmoqda.
A.Ko`chimovning bolalar shoiri sifatidagi o`ziga xosligi - bolalar qalbini
so`zlatishida. Uning she’rlar mavzusi rang-barang. Shoirning "Biz o`n yetti
o`rtoqmiz", "Ikki o`rtoq bor edi", "Uch do`st", "Mish-mishvoy", "Yer boyliklar
onasi", "Buvimning istagi" kabi she’rlarida kichik zamondoshlarning lirik obrazi
291
va murakkab ichki kechinmalari teran aks ettirilgan. Jumladan, shoirning "G`affor
shamol" she’ri kichik maktab yoshidagi o`quvchilar xarakterini ochib bergishga
xizmat qiladi. Unda G`affor ismli bola timsolida mashaqqatlardan hayiqadigan, o`z
fikrida turmaydigan, shamol singari qo`nimsiz bolalar hajv qilingan.
Ta`kidlanishicha, G`affor shundayki:
Boksyorlikka havas qo`yar
Gohida u.
Goho birdan oshpazlikni
Qilar orzu.
O`qituvchi, artist, suvchi
Yoki rassom.
U "sevmagan" hunar yo`qdir
Xullas kalom.
G`affor hamma kasbni shu tariqa oirzu qiladi, ammo o`z so`zidan darrov qaytadi.
Chunki, uningcha doktorlikning ishi og`ir; shofyorlikning egni dog`-dug`, yag`ir
bo`ladi; mashhur olim bo`lish soz-u, o`qish qiyin; shoirlik xo`p ajoyib, biroq she’r
to`qish qiyin; xullas, hamma hunarning bir "lekin"i topila qoladi. Lirik qahramon
bunday bolalarga achinadi. G`affor singarilarga biror kasbni tezroq tanlab, har
daqiqa oltinga tengligini anglashga da’vat etadi.
A.Ko`chimovning yana bir she’ri "Yer – boyliklar onasi" deb nomlanadi.
She’rda kichkintoy bolalarga xos "nimavoy"lik hamda undan chiqarilgan ibratli
saboq mazmuni aks etgan. Yosh lirik qahramon jajji ukasi Savlatjonning ezma
"bilag`on"ligidan dastlab jahli chiqadi. Chunki u juda ko`p narsaga qiziqadi: Nega
kunduz chiqmas oy? Nega qishda muzlar soy? Nega tomning tili yo`q? Nega
gulning qo`li yo`q? Xayriyatki, ularning tog`day bardoshli bobosi bor: u erinmay
jajji nevaraning barcha "nega-nega"lariga javob beradi. Natijada, lirik qahramon
ona yer haqidagi tushunchaga ega bo`ladi: Yer - non tayyorlanadigan bug`doyning,
kiyim-kechak tayyorlanadigan paxtaning, oq qant olinadigan shakar qamishning,
temirning, barcha boyliklarning onasi ekanligi ma’lum bo`ladi. Shuningdek,
bobosining hikoyasidan yosh qahramon oqpadar Gitlerning ona-yerga chang
solgani, shu urushda bobosi ham o`ng oyog`idan ajralib kelgani, hozir ham ba`zi
yovlar zaminga azob berib, bog`-rog`larni xarob etayotgani ayonlashadi. Shu
tariqa, lirik qahramon ongida Yer oddiy tuproq, zamin holidan buyuk Vatan
darajasiga ko`tariladi va "ezmavoy" ukasiga ich-ichidan minnatdorlik bildiradi.
Shoirning "Ikki o`rtoq bor edi", "Mish-mishvoy", "Men g`iybatchi emasman",
"Majlis", "Sufliyor" kabi she’rlarida ham maktab o`quvchilari o`rtasida uchrab
turadigan turli voqealar, odatlar, yoki, shu yoshdagi o`g`il-qizlarning fe’l-atvori
lirik ifodasini topgan. "Hiyla" she’rida kattalarga xos fe’l-atvor aslida bolalikdan,
aniqrog`i, oiladan boshlanishi ochib berilgan. She’r qahramoni Shodmonjon
otasidan xushomadgo`ylik sabog`ini olgach, darhol bu "o`git"ni hayotga tatbiq
etadi:
Ertasi erkalanib,
Oyisidan pul oldi.
Darsdan keyin G`anining
292
Yuragiga qo`l soldi…
–"Morojnie"ga bir to`ysak.
Nima deding, jo`rajon?
G`ani labin yaladi:
–Attang, pulim yo`q edi..
Shodmon kerilib:
–Mana,
Menda bor, ketdik!–dedi.
Tandirday qizib turgan kunda ikki o`rtoq muzqaymoqni paqqos tushiradilar.
A’lochi, yuvosh, morojniy jonu tani bo`lgan G`ani bu siylovdan hayron bo`lib
turganda, Shodmon maqsadga ko`chadi:
–Uy ishin ko`chirsam,
Degandim daftaringdan…
G`anining yo`q demoqqa tili bormay, g`alati ahvolga tushadi. Qo`li titrab
portfelini ochadi… "Yegan og`iz uyalar, xushomad zo`r shaytondir".
Shoir shu tarzda yosh kitobxonlarga ijtimoiy hayotda ro`y berayotgan
hodisalar mohiyatini tushuntirgishga, realistik tasvirga e’tibor qaratadi. Bu ham
bo`lsa, mustaqillik davri bolalar adabiyotining mavzu va muammoni yoritishda
kengqamrovlilik kasb etgani dalolatidir. Shu ma’noda A.Ko`chimov ijodida
umuman, insoniyat dardi, ruhiy kechinmalari, iztiroblari, yoxud orzu-o`ylari
reallasha boradi, ya’ni, hayotga yaqinlashadi. Shoir she’rlarida yosh qahramonlar-
bolalar chinakam "hayot qozonida qaynaydilar". Bu jihat "Ukamning maslahati"
she’rida ham yaqqol ko`rinadi. Umuman, shoir she’rlari kichkintoylarni bolalik
olamidan
kattalik
dunyosiga
yetaklovchi
vosita
ekanligi
ayonlashadi.
A.Ko`chimovning bolalar uchun yozgan adabiy ertak, ballada va dostonlarida ham
bu xususiyat majoziy, obrazli tasvir etilgan.
Uning "Saboq" she’riy ertagi ijtimoiy dolzarb mavzuga bag`ishlangan. Shoir
Chumchuq va Burgut ramziy obrazlari orqali vatanparvarlik tuyg`usini
oydinlashtiradi. O`z dala-qirida – pastlikda yashashdan or qilgan Chumchuq
Burgutga taqlid qilib, o`rkach-o`rkach qoyalar tomonga qarab parvoz qiladi. Qora
terga botib, jiqqa ho`l bo`lgach, nafasi tomog`iga tiqilib, bir qoyaga urilib yiqiladi.
Anchagacha behush yotgan chumchuqqa sor Burgut duch kelib, uning
nimjonligiga rahmi keladi. Chumchuqning:
Pastliklarda shuncha yashab,
Qoniqmadi yuragim
Yo`q demasang sening bilan
Yashamoqdir tilagim,–
degan gapiga qah-qah urib kulsa ham, uni yelkasiga mindirib oppoq bulutlar
orasiga kirib ketadi. Yer, dala, suv, tog`, o`rmon – barchasi ko`zdan g`oyib
bo`ladi. Ana shundagina yuragini qo`rquv qoplagan chumchuq yerning naqadar
go`zalligini his qiladi va o`z xatosini tushunib yetadi. Burgut o`z makoni bilan
cheksiz faxrlanadi: ko`k bag`rida yashash, qor-bulutlar qo`yni-yu shamollar raqsini
kechalari porlagan yulduzlar qurshovini otashin muhabbat bilan ta’riflaydi.
293
"Bilsang, yo`qdir yer yuzida, suluvlikda bunday joy",– deb g`ururlanadi. Ammo
Chumchuqqa shunday saboq beradi:
Biroq, uka, har narsaning
O`z Vatani bo`ladi,
Har narsaning baxt-iqboli
O`z bog`ida kuladi.
Chumchuq bu fikrdan to`g`ri xulosa chiqarib, o`z do`stlari bag`riga
shamolday yelib, uchib ketadi.
Ko`rinadiki, ertak ezgulik bilan tugagan. Shunga muvofiq asarning tarbiyaviy
ahamiyati, mavzuviy dolzarbligi katta.
Xullas, ona-Vatan, ijtimoiy-hayotiy voqealar, zamona taloto`plari, jamiyatda
kechayotgan yaxshi-yomon o`zgarishlarlarni A.Ko`chimov o`ziga xos uslubda,
ohangda bolalarbop ifoda etadi. Ijodkorning o`z ovozi, tahliliy mushohadalarga
boy publitsistikasi, esse va ertaklari istiqlol davri bolalar adabiyotini yangi
tamoyillar bilan boyitishga hissa qo`sha oldi. Uning she’rlarida hurfikrlilik yarq
etib ko`zga tashlanadi, lirik qahramonlari haqiqatga tik boqadi. Uning asarlarida
Vatan oldidagi burch va mas’uliyat eng oliy insoniy tuyg`u ekanligi anglashilib
turadi. Xuddi shu qirralar davr bolalar adabiyotining yetakchi xususiyatlari hamdir.
Do'stlaringiz bilan baham: |