bakteroid deb ataladi. Ular ham belbog’li bo’lib ko’rinadi (33-rasm).
Tugunak bakteriyalar tugunak ichidagina yashamasdan, tuproqda ham bir
necha yilgacha nobud bo’lmay saqlanadi. Bu bakteriyalar radisikola degan umumiy
nom bilan atalsa ham, har qaysi dukkakli o’simlikning o’ziga xos bakteriyasi bo’ladi
(34-rasm).
Tugunak bakteriyalar o’ziga xos xususiyatlariga ko’ra: no’xat, vika, china va
burchoq; lyupin va seradella; beda va qashqarbeda; loviya, soya; nut; sebarga va
boshqa dukkakli o’simliklar ildizida rivojlanadigan guruhlarga bo’linadi.
Dukkakli o’simliklar tugunak bakteriyalarni tarkibida azot bo’lmagan organik
moddalar bilan ta’minlab turadi. Bakteriyalar esa dukkakli o’simliklarga azotli
birikmalarni etkazib beradi, ya’ni ular o’zaro simbioz hayot kechiradi.
Tuproqda erkin holda yashaydigan tugunak bakteriyalar o’simlikning ildiz
to’qimalariga kirishdan oldin, ildiz tukchalari yoniga to’planib ko’payish bilan bir
qatorda, ularning po’stini yumshatadi.
Hujayra ichiga
kirgan bakteriyalar o’zidan shiliq chiqaradi, u ipsimon bo’lib
cho’ziladi. Bu infeksion ip deb ataladi (35-rasm). Ildiz tukchalarining hujayralari
bakteriyalar tomonidan yumshatilgandan so’ng tez fursatda bo’linadi va cho’zilib
tugunakka aylanadi. Tugunak hosil bo’lgandan keyin hujayralarning protoplazmasi
tugunak bakteriyalar bilan to’ladi. O’simliklar hujayrasi bo’linganda tugunak
bakteriyalar ham deyarli baravar taqsimlanadi (36-rasm).
Dukkakli ekinlarni o’ziga xos aktiv tugunak bakteriyalar bilan boyitish
maqsadida ular sun’iy yo’l bilan tayyorlangan bakterial o’g’itlar bilan oziqlantiriladi.
Bu o’g’itlar nitrogen deb ataladi. Nitrogenni suvda eritib, ekiladigan dukkakli
o’simlikning urug’i shu eritmada namlanadi. Nitrogen bilan namlangan urug’larni
shu kunning o’zidayoq ekish zarur aks holda bakteriyalarning aktivligi pasayib
ketishi mumkin. Urug’i nitrogen bilan namlab ekilgan dukkakli o’simliklarning hosili
14-50% ortadi.
23
32 -
rasm. Tugunak bakterichsining rivojlanish 33 - rasm. SHoxlangan vegitativ
bosqichlari: a-kokklik davri; hujayra-bakteroidning ko’rinishi.
b - harakatchan xivchinlik davri;
v - xivchinini yo’qotgan davri;
g - belbog’li davri;
d - kokklarga ajralish davri.
34 - rasm. Dukkaki o’simliklar ildizida hosil bo’lgan tugunaklarning shakllari: 1 - no’xat, 2 -
sebarga, 3 - seradella, 4 - lyupin, 5 - qashqar beda.
Do'stlaringiz bilan baham: |