Н.Қ. ЙЎлдошев, В. И набоков, О. А. Арипов, О. АҲмедов

Ишбилармон одамнинг кийими унинг жамиятда тутган ўрнини, 
қадди-қоматини, ѐшини ва у қаѐққа кетаѐтганлигини ҳисобга олиши керак. 
Мутахасисларни ҳисоблашларича, ишбилармон эркак киши учта 
костюмга эга бўлиши керак: ишчи, ишбилармонлик ва кечки. Бунинг устига 
галстук барча ҳолларда ҳам кийимнинг муҳим предмети бўлади. 
Ишчи кийим - бу ҳаммадан аввал оддий костюм (шим ка камзул), ҳамда 
бу шим ва чармдан камзул, яхши тикилган куртка бўлиши мумкин, аммо 
барча санаб ўтилган ҳолларда ҳам муқаррар шарт- кўйлак ва галстук. 
Эркак кишининг ишбилармонлик костюми - бу ҳар қандай рангдаги 
шим ва камзул, тегишли равишда танлаб олинган кўйлак ва галстук. 

---

266 
Ишбилармон кишининг кечки костюми мода томонидан белгиланади. 
Асосийси эркак кишининг кўчалик, байрам, кечки кийими албатта бир хил 
рангдаги шим ва камзулдан ташкил топган бўлиши керак, муқаррар шарт- оқ 
кўйлак. 
Ишбилармон аѐлнинг кийимида етакчи рангдаги икки–учта предмет 
бўлиши керак. Агар сизда қора юбка ва камзул бўлса, унда ѐ қора туфли, 
ѐки қора сумкага эга бўлишга йўл қўйилади. 
Аѐлнинг универсал кийими юбка, блузка, ҳамда хотинлар кўйлаги ва 
костюм. Кечки кийими кўйлак, кўйлак-костюм. Аѐлни ҳаммадан аввал соч 
турмаги, кейин туфли, сумка ва заргарлик буюмлари безайди. 
Ҳамма учун умумий қоида : кийим бўйича кутиб оладилар, ақл бўйича 
кузатадилар. 
Нутқ маданияти –одамнинг ўқимишлиги, тарбиялилиги ва умумий 
маданиятининг кўрсаткичларидан биридир. Фирманинг муваффақиятли 
фаолияти, унинг имиджи маълум даражада унинг раҳбарлари ва ходимлари 
қанчалик тўғри тилда сўзлашишларига, улар ѐзишмани қанчалик саводли ва 
адабий олиб боришлари боғлиқдир. 
Инсон нутқ маданиятининг умумий аломатлари мавжуд: нутқнинг 
тўғрилиги; тилнинг бойлиги(ўзига хослиги); қисқалик; равшанлик ва 
аниқлик; жўшқинлик. 
Ҳисобланадики, қисқа ва содда гаплар қулоқда осон қабул қилинади, 
аммо қисқа жумлаларни кўплиги нутқни бўлиниб чиққан ва кескин қилади, у 
равонлик, маъноли ва ритмик бутунлигини йўқотади. Узун жумла унинг аниқ 
мантиқий ва интонацияли бўлиниши шароитида нотиққа фикрларнинг ўзаро 
алоқаси ва ҳаракатини кўрсатиш, ҳиссиѐтли кескинликни ўстириш ва 
пасайтириш, нутқнинг равонлигини ҳис қилинишини яратишга ѐрдам беради.
Сўзни тўғри қўллаш– нутқ маданиятининг муҳим элементларидан 
биридир. Сўз фақат у ўзининг маъносига тўлиқ мос ҳолда қўланилганда ва 
бошқа сўзлар билан бириктирилганда эшитувчиларга таъсир қилади. 
Кўпгина ҳолларда нутқ маданияти ва тил сезгиси тўғри қарор қабул қилишни 

---

267 
айтиб туради, аммо кузатишлар сўзни қўллашдаги бир қатор типик 
хатоларни аниқлаганлар. Улардан энг муҳимларини кўриб чиқамиз:

анъанавий қабул қилинган адабий қўлланишни бузилиши: 

паронимлар, яъни эшитилиши бўйича яқин, аммо маъноси бўйича ҳар 
хил бир ўзакли сўзларни қўллаш билан боғлик хатолар; 

тавтологик бирлашмалар, яъни маънолари асосан мос келувчи сўзлар 
бирлашмаларини қўлланилиши, яъни “ўзининг автобиогарфияси”, “эркин 
вакансия” ва х.к. 

кулгили вазиятни келтириб чиқарувчи стилларни асосланмаган ҳолда 
аралаштириб юборилиши (стилли ҳар хиллик). Масалан “Корхона режанинг 
орбитасига чиқди”. Оддий кундалик ишлар ҳақидаги қарорларда юқори 
стилли сўзларни ўринсиз қўлланиши жумланинг стилистик тузилмасини 
бузиб юборади; 

барқарор сўз бирикмаларини ѐки фразиологик бирликларни 
кўринишини қонунсиз ўзгартирилиши. Маърузаларда ҳали ҳам “ у асосий 
скрипкани ўйнаяпти” (“биринчи скрипка”нинг ўрнига)ни эшитиш мумкин. 
Эшитувчиларнинг асосий эътибори асосан айтилганларнинг маъносини 
идрок этишга жамланган, аммо бунга фақат нотиқнинг нуқсонсиз талаф- 
фузидагина эришиш мумкин. У сўзининг одатдаги шаклини бузса, урғуни 
нотўғри қўйса, аудитория дарҳол номаълум эшитилишни хотирасида 
сақланадиган эталон билан беихтиѐр таққослаш билан жавоб қайтаради. 
Нутқ ҳам қисқа ва аниқ бўлиши керак. Қисқалик “сўзлар учун тор, 
фикрлар учун кенг бўлиши” каби гапира олишни билишни, фикрларни аниқ, 
қисқа ва шунинг билан бир вактда шўъбағин ва жушқин баѐн қилиш 
қобилиятини билдиради. 
Гапни чузиб юбориш эса нотиқнинг стилистик парвосизлиги, 
саводсизлигини ѐки гапираѐтган предмети ҳақидаги тассаввурларининг 
ноаниқлиги ҳақида дарак беради. Баъзида гапни чўзиб юбориш ҳақиқий 
мақсадларни жумлалар оқими билан яшириш учун фойдаланиладиган 
демогогиянинг атайин қилинган усули, воситаси бўлади. 

---

268 
Гапни чўзиб юборишни бартараф этиш нутқ “мана”, ”шунда”,
“тушунасизми”, “айтиш мумкинки”, “айтайлик”, “қисқача қилиб айтганда”, 
“демак”, “умуман” каби паразит кириш ибораларидан холос қилишни 
билдиради, улар маънавий юкламага эга бўлмайдилар. Кириш сўзлар жонли 
оғзаки нуткнинг белгисидир, аммо улар тўхтовсиз такрорлансалар ва ўрни 
бўлмаган жойда қўлланилсалар паразит сўзларга айланадилар. Қоидага кўра, 
сўзловчи паразит сўзларни сезмайди, аммо улар қулоққа ўқдай санчилади, 
аудиториянинг ғашига тегади. 
Самарали нутқнингэнг ѐмон душмани кенг мулоҳазадир. Исботлан- 
ганки, ҳозирги аудитория умуман “умумий жойларни” маъқул кўрмайди, 
яъни ҳеч қандай янгиликка эга бўлмаган нутқни қабул қилмайди. 
Ифодали нутққа эга бўлиш, стилистик шакллар ва фразиологик 
бирикмаларда эркин фойдаланишга ўрганиш учун бадиий адабиѐт, машҳур 
нотиқларнинг нутқларини мунтазам равишда ва мулоҳаза билан ўрганиш, 
ҳамда доимий равишда маълумотномалар, луғатлар ва бошқа манбаларга 
мурожаат қилиш керак. 
Нотиқлик санъатини эгаллаб туриб, кўпроқ табиий нутққа интилиш, 
ташқи чиройли ва ѐлғондакам руҳланишга қарши курашиш керак. Бунда 
ўзининг имо-ишораларига эътибор қаратиш керак. Нотиқлик санъатида имо- 
ишораларга ишонтириш усули сифатида йўл қўйилади, аммо аслида “қўллар 
билан гапири “ мумкин эмас. 
Келтириб ўтилган тавсияларни ҳисобга олган ҳолда, шу билан бирга 
ўзининг сўзга чиқишининг шахсий усулини ишлаб чиқиш зарур. Гап 
шундаки, ўзини ўзи кўрсатиши ва мулоқат жараѐни К.С.Станиславский 
таъкидлаб ўтганидек, “ бир вақтда табиатимизнинг барча ақлий, туйғули, 
руҳий ва жисмоний кучлари билан бажарилади”. 
Менежернинг қўл остидагилари, ҳамкасблари билан ишга доир