Н.Қ. ЙЎлдошев, В. И набоков, О. А. Арипов, О. АҲмедов

13-боб. Товарлар рақобатбардошлигини бошқариш 
13-бобда 
рақобатбардошлик 
тушунчаси, 
рақобатбардошликни 
бошқариш, сифат фалсафаси, “Истеъмолчини мўлжаллаш” фалсафаси, 
“Товарнинг яшаш даври” концепцияси, маҳсулот ишлаб чиқарувчиларнинг 
стратегиялари, товарнинг яшаш даври босқичларига кўра рақобатбардошлик 

---

410 
соҳасидаги ишлаб чиқариш стратегияси, новатор компания, новатор-
фирмалар, инжиниринг фирмалари ҳақида фикр юритилган. 
Иқтисодиѐтимизда содир бўлаѐтган ўзгаришлар янги шароитда хўжалик 
юритиш тажрибасини шошилич қарор қабул қилишни жуда муҳим 
заруриятга айлантиради. Хусусан, корхоналар ва ишлаб чиқариш 
бирлашмаларини фаолият юритишларининг шароитлари ва тамойиллари 
жиддий равишда ўзгармоқда. Улар фаолиятининг натижалари энди – 
уларнинг маҳсулотларининг рақобатбардошлигига тўғридан - тўғри 
боғлиқдир. Ушбу муаммони ҳал қила туриб, бизнинг ишлаб чиқарувчилар 
капиталистик малакатлар фирмаларининг тажрибасини ўзлари учун фойдали 
равишда ҳисобга олишлари мумкин.
Қатъий рақобат, бозордаги товарларнинг кенг танлови, уларнинг 
навларини тез янгиланиши капиталистик фирманинг олдига доимий равиш- 
да харидор у томонидан ишлаб чиқарилган маҳсулотни қандай қабул қилади, 
товарнинг муваффақиятлар ва муваффақиятсизликлари сабаби қандай деган 
саволларни қўяди. Бундай муаммоларни таҳлил қилиш зарурияти янги 
маҳсулотларни ишлаб чиқаришнинг ўсиб бораѐтган қиймати, уларни яратиш 
билан боғлиқ юқори таваккалчиликдан келиб чиқади. Буларни барчаси 
фирмани ишлаб чиқарилаѐтган товарларнинг рақобатбардошлигини эътибор 
билан ўрганишга мажбур қилади. 
Шубҳасиз, товарларнинг юқори рақобатбардошлиги ишлаб чиқарувчи 
фирма учун бирдан бир мақсад эмас, у фақат юқори фойда олиш 
воситасидир. Фирмани иложи борича энг юқори рақобатбардошликка 
маълум даражада эришишга харажатлар эмас, балки уни фойданинг каттароқ 
ҳажмига чиқишига имкон берувчи даражасини таъминланиши қизиқтиради. 
Шунинг учун компания рақобатбардошликнинг мувофиқ даражасини ушлаб 
туриш устида ишлайди, уни бошқаришга ҳаракат қилади.
Рақобатбардошлик - товарнинг унинг рақиб товаридан ҳам аниқ 
ижтимоий эҳтиѐжга мослиги даражаси бўйича ва ҳам уни қаноатлантиришга 

---

411 
харажатлар бўйичи фарқланишини акс эттирувчи таърифидир. Капеталистик 
мамлакатларда “рақобатбардошлик” атамасидан товарга нисбатан камдан 
кам фойдаланилади. Уни асосан компаниялар, саноат тармоқлари, алоҳидаги 
мамлакатлар иқтисодиѐтига нисбатан қўллайдилар. Товарларга нисбатан 
кўпроқ “маҳсулотнинг сифати” тушунчасидан фойдаланадилар, у амалда
“маҳсулотнинг рақобатбардошлиги” атамасига ўхшашдир, чунки товарнинг 
сифати остида унинг харидор эҳтиѐжини мувофиқ қаноатлантириш, яъни 
уни энг кам харажатларда қаноатлантириш қобилияти тушунилади. Бунинг 
устига харидорлар кўзига юқорироқ сифатли бўлиб кўринувчи маҳсулотлар 
рақобат афзалликларига эгалар. Агар сифат ушбу нуқтаи назардан кўриб 
чиқилса, бозор - сифат деб атайдиган нарсанинг худди ўзидир. Харидорни 
ишлаб чиқарувчи нуқтаи назаридан муҳимроқ бўлган уларни ишлаб 
чиқаришга меҳнат сарфланиши, материал сарфланиши, энергия сарфланиши, 
ишлаб чиқаришдаги маҳсулотларнинг технологлиги, уларнинг констук- 
цияларидаги кўпгина муҳим ўзига хосликлар каби хусусиятлар бутунлай 
қизиқтирмайди. Иккита элемент – истеъмол хусусиятлари ва нарх товарнинг 
рақобатбардошлигининг асосий ташкил қилувчилар бўлади. 
Аммо, товарнинг бозор истиқболлари нафақат сифат ва ишлаб чиқариш 
харажатларига боғлиқ. Товарнинг муваффақияти ва муваффақиятсизлиги 
сабаби етказиб берувчининг реклама фаолияти, унинг обрўси, техник хизмат 
кўрсатишнинг таклиф қилинаѐтган даражаси каби бошқа (нотовар) омил- 
лардан иборат бўлиши мумкин. Ва барибир, фирмаларнинг рақобат- 
бардошликни таъминлаш бўйича фаолиятининг ноишлаб чиқариш жиҳатлари 
қанчалик муҳим бўлмасинлар, сифат ва нарх асосийси бўлади. Техник хизмат 
кўрсатиш катта ишончни яратади. Шундан келиб чиққан ҳолда, 
рақобатбардошлик қуйидаги кўринишга эга: