|
12.2. – жадвал. Корхона салоҳияти қобилияти контурининг матрицаси
Индикаторлар
Корхона
салоҳияти
рақоботбар-
дошлиги дара-
жаси
КР
КТ
КЕ
КД
КУ
1
2
3
4
5
нисбий
бирлик
баллар нисбий
бирлик
баллар
нисбий
бирлик
баллар
нисбий
бирлик
баллар
нисбий
бирлик
баллар
1.Жаҳон
етакчилиги
КР
1
КР
1б
КТ
1
КТ
1б
КЕ
1
КЕ
1б
КД
1
КД
1б
КУ
1
КУ
1б
2.Жаҳон
стандартлари
КР
2
КР2б
КТ
2
КТ
2б
КЕ
2
КЕ
2б
КД
2
КД
2б
КУ
2
КУ
2б
3.Халқ хўжалиги
етакчилиги
КР
3
КР
3б
КТ
3
КТ
3б
КЕ
3
КЕ
3б
КД
3
КД
3б
КУ
3
КУ
3б
4.Халқ хўжалиги
стандарти
КР
4
КР
4б
КТ
4
КТ
4б
КЕ
4
КЕ
4б
КД
4
КД
4б
КУ
4
КУ
4б
5.Соҳавий
етакчилик
КР
5
КР
5б
КТ
5
КТ
5б
КЕ
5
КЕ
5б
КД
5
КД
5б
КУ
5
КУ
5б
6.Соҳавий стандарт КР
6
КР
6б
КТ
6
КТ
6б
КЕ
6
КЕ
6б
КД
6
КД
6б
КУ
6
КУ
6б
7.Чегаравий даража КР
7
КР
7б
КТ
7
КТ
7б
КЕ
7
КЕ
7б
КД
7
КД
7б
КУ
7
КУ
7б
8.Корхона
КР
8
КР
8б
КТ
8
КТ
8б
КЕ
8
КЕ
8б
КД
8
КД
8б
КУ
8
КУ
8б
12.3 – жадвал. Корхона салоҳиятининг резервлари ва йўқотишлари
401
Индикаторлар
Корхона
салоҳиятининг
йоқотишлари
ва резервлари
КР
КТ
КЕ
КД
КУ
Барча
резервлар
ва
йўқотишлар
1
2
3
4
5
6
Нисбий
бирлик
баллар Нисбий
бирлик
баллар Нисбий
бирлик
баллар Нисбий
бирлик
баллар Нисбий
бирлик
баллар баллар
РЕЗЕРВЛАР
1.Жаҳон
етакчилиги
РКР
1
РКР
1б
РКТ
1
РКТ
1б
РКЕ
1
РКЕ
1б
РКД
1
РКД
1б
РКУ
1
РКУ
1б
Р
1б
2.Жаҳон
стандарти
РКР
2
РКР
2б
РКТ
2
РКТ
2б
РКЕ
2
РКЕ
2б
РКД
2
РКД
2б
РКУ
2
РКУ
2б
Р
2б
3. Халқ
хўжалиги
етакчилиги
РКР
3
РКР
3б
РКТ
3
РКТ
3б
РКЕ
3
РКЕ
3б
РКД
3
РКД
3б
РКУ
3
РКУ
3б
Р
3б
4. Халқ
хўжалиги
стандарти
РКР
4
РКР
4б
РКТ
4
РКТ
4б
РКЕ
4
РКЕ
4б
РКД
4
РКД
4б
РКУ
4
РКУ
4б
Р
4б
5.Соҳавий
етакчилик
РКР
5
РКР
5б
РКТ
5
РКТ
5б
РКЕ
5
РКЕ
5б
РКД
5
РКД
5б
РКУ
5
РКУ
5б
Р
5б
бу ерда t –сармоядан самара олиш ва инвестициялар киритиш вақти. Шунда
жадвални қуриш мумкин. У устивор тадбирларни танлаш мантиқини –
салоҳият рақобатбардошлигини ошириш бўйича корхона стратегиясининг
асосларини ишлаб чиқилишини акс эттиради.
12.4 – жадвал.
Салоҳиятнинг рақобатбардошлигини ошириш бўйича стратегияни
танлаш (жаҳон етакчилиги даражаси учун)
Мақсадга
эришиш
учун маб-
лағлар ва
ресурслар
Индикатор-
лар
Инвести-
циялар
(И)
Вақт
(t)
Иқти.
Сама
ра
(Эф)
Самарадорликнинг
интеграл
коэффициенти
(НК
инт
)
Устиворликлар
(фирманинг
страрегияси)
1.РКР
1
2.РКТ
1
3.РКЕ
1
4.РКД
1
5.РКУ
1
И
кр
И
кт
И
ке
И
кд
И
ку
tip
1kt
tie
1>д
tny
Эф
кр
Эф
кт
Эф
ке
Эф
кд
Эф
ку
К
1
инт
К
2
инт
К
3
инт
К
4
инт
К
5
инт
5
3
1
4
2
Ҳар бир корхона таваккалчиликнинг ўзи енгиб ўтиши мумкин бўлган
“планка”сини танлайди. Бизнесда ҳам жиззакилик ва ҳам ортиқча камтарлик
қарама қаршидир. Корхона резервларининг бир қисмини сафарбар қилишга
ҳаракат қилиб, “ўртача” ҳолатга даъвогарлик қилиши мумкин. Фараз
қиламизки, K
3
инт
> K
5
инт
> K
2
инт
> K
4
инт
> K
1
инт
. Бунда 5.5 – жадвалниг 5 –
устунидаги рақамлаш корхона салоҳияти рақобатбардошлигини оширишнинг
силлиқланиши ( навбатийлиги)ни беради. Даставвал КД, кейин КУ ва кейин
эса КЕ ва ҳ.к. индикаторининг даражасини ошириш бўйича ишни ўтказиш
403
мақсадга мувофиқдир. Агар барчасига бирданига киришилса, унда у ѐки бу
даражадаги рақобат курашида мутаҳкам ўринни эгаллашга куч ва вақт етмай
қолиши мумкин. Ниманидир белгиланган нарсани танлаб олиб, корхона
синергетик самарани, яъни қўшимча фойдани олиши мумкин, чунки яхши
ўйлаб кўрилган тадбирлар мажмуаси барча қолган индикаторларга ижобий
таъсир кўрсатиши мумкин. Бу рақобатбардошлик матрицаси элементларини
бундан кейинги янгитдан кўриб чиқиш ва ҳисоблашлар ва баҳолашларнинг
бутун мажмуасини янгилашни тақазо қилади.
Кўрсатиб ўтилган таҳлилни резервлар, йўқотишлар ва самарадорлик-
нинг интеграл коэффициенти динамикасини ўрганиш билан тўлдириш
даркор( 6 - жадвал).
Корхона салоҳияти рақобатбардошлигини ошириш соҳасидаги
муваффақиятнинг коэффициенти (
Кус
) деб қуйидаги формулани ҳисоблаш
мумкин:
Кус = ТК
инт
– ТП max
ТР
12.5 – жадвал.
Корхона салоҳияти самарадорлиги резервлари, йўқо- тишлари ва
интеграл коэффициенти балли баҳоларининг динамикаси
Резервлар,
йўқотишлар,
самарадорлик
t
1
t
2
t
3
…
t
1
…
t
п
1.Резервларнинг
ўзгариши суръатлари
ТР
1
ТР
1
ТР
1
ТР
1
ТР
1
2.Йўқотишларнинг
ўзгариши суръатлари
ТП
1
ТП
1
ТП
1
ТП
1
ТП
1
3.корхона салоҳияти
самарадорлиги
интеграл
коэффициентининг
ТК
1
инт
ТК
1
инт
ТК
1
инт
ТК
1
инт
ТК
1
инт
404
ўзгариши суръатлари
Энг яхшиси йўқотишлар динамикаси нолга қадар кескин пасайиши,
самарадорликнинг интеграл коэффициенти ўзгаришлар суръатлари тўғри
чизиғи (ТК
инт
) эса улар бир бирларига нисбатан етарлича яқинроқ
жойлашишларидаги резервлар ўзгаришлари суръатлари тўғри чизиқларидан
юқорироқдалигидир. Яъни энг катта муваффақиятга ТП= 0, ТК
инт
> ТР бўлган
ҳолда эришилади. Бу шуни билдирадики, корхона агар рақобатнинг у ѐки бу
даражасидаги етакчиларига эмас, тенглар ўртасидаги энг яхшиларга қараб
шиддат билан ҳаракатланади. Буни қуйидагича намойиш қилиш мумкин:
12.1 – расм. Рақобат муваффақиятининг “ўқлари”.
Ривожланган мамлакатларда корхоналар салоҳияти рақобатбардош-
лигини баҳолашда социал стандартлар катта роль ўйнайдилар. Бу кўрсат-
кичлар - корхона салоҳияти социал рақобатбардошлигини ѐки корхонанинг
социал сифатини таърифловчи меъѐрлардир. Хорижий ва қисман
мамлакатимиз тажрибасини кўрсатишича, кейингилар бешта ўзига хос
рейтинглардан вужудга келадилар. Яъни истеъмолчилар ва жамоатчилик
томонидан корхона фаолиятининг аҳамиятини баҳоланиши (корхонанинг
истеъмолчилик рейтинги – РПпф); корхона фаолиятининг рақиблар
томонидан баҳоланиши (ишга доир рейтинг – РДпф); ходимлар ва мулк
эгалари томонидан ўз корхонасини ўзлари баҳолашлари (обрўли рейтинг –
РСпф); корхонанинг хорижий баҳоланиши (халқаро рейтинг – РМпф)дан.
Ўзимиздаги ва рақиблардаги рейтингларнинг йиғма балли баҳоларини
ТК
И
НТ
ТП
ТР
Вақт (t)
405
солиштира туриб, корхона салоҳияти социал рақобатбардошлигининг
ҳақиқий даражасини акс эттирувчи кўрсаткични оламиз (УСКпф):
VCV – РПпф + РДпф + РСпф +РМпф
mav
РПпп + РДпп +РСпп + РМпп
Агар рақиблар орасида қабул қилинган меъѐр, стандарт УСК
п
Н орқали
белгиланса, УСКпф>УСКпн да ушбу пайтда корхона ўзини социал муноса-
батлар нуқтаи назаридан ғоятда обрўли ва рақобатбардош ҳисоблаши
мумкин.
Агар
УСКпф<УСКпн
бўлса,
унда
корхона
иқтисодий
рақобатбардошлигини йўқотиш хавфига эга. Чамаси, бундай корхона
ишбилармонлик дунѐсида ҳурматга эга эмас, истеъмолчилар унинг
маҳсулотлари ва хизматларидан воз кечадилар, у экологияга салбий таъсир
кўрсаиади, ходимлар эса иш ҳақи ва меҳнат шароитлардан норозилар.
Бизнинг вақелигимиз ҳозирча меъѐрий социал рақобатбардошликка эга
корхоналарни бера олмайди. Бунга бир қатор ҳолатлар халақит берадилар.
Улар орасида мамлакатни саноатни ривожланиши давридан ўтмаганлиги ва
унга кўпроқ санотлашган жамиятларнинг муаммолар бегона эканликлари
бор. Ялпи дефицит ва бозор муносабатлари маданияти йўқлиги кузатилади.
Хўжалик алоқаларининг табиийлашуви содир бўлади; истеъмолчиларнинг
ҳаракатлари кучсиз ривожланганлар, улар умуман чекланган талабни тақдим
этадилар; бизнес доираларида корхонанинг ишбилармонлик обрўси каби
омилини йўқлиги ва корхоналарнинг жаҳон бозоридан узоқ вақт ажралиб
қолганлиги ўз сўзини айтади. Бизнинг корхоналар қандайдир даражада
ташқи иқтисодий соҳадаги социал рақобат талабларига дучор бўлмоқдалар.
Шубҳасиз, бу оқибатларга эга бўлади. Мамлакатда истеъмолчиларнинг
жамиятлари, социал ассоциациялар, шу жумладан менежерлар, фермерлар
иттифоқлари, “яшиллар” ҳаракати ва ҳ.к. вужудга келадилар.
Мамлакатимиздаги социологик базани нисбатан ривожланмаганлиги
(бусиз етарлича ишончли баҳолар ва рейтинглар йўқ) ва корхоналарнинг
бизнесга, истеъмолчига ва хорижга чиқувчи қандайдир жиддий реклама-
ахборот базасини амалда йўқлиги муаммони ташкил қилади. Бизнес
406
тизимида кўрсатиб ўтилган омилларни ривожлангани сари корхоналарнинг
социал сифатига талаблар ҳам ўса бошлайди.
Иқтисодий даражалар (УЭКпф) ва социал рақобатбардошлик (УСКпф)
ўртасида белгиланган алоқа мавжуд. Корхона салоҳияти рақобатбардошлиги-
нинг ҳақиқий даражаси (ОУКпф) қуйидаги формула бўйича ҳисоблаб чиқи-
лиши мумкин:
ОУКпф = УЭКпф + УСКпф max
УЭКпн + УСКпн
бу ерда УЭКпн ВА УСКпн – рақиблардаги худди шундай меъѐрий ва
ҳақиқий даражалар.
Яна битта муҳим муаммо мавжуд. У бозор шароитларида салоҳиятни
бошқаришнинг самарадорлиги билан боғлиқ. Корхона мулоқат қиладиган
бозорларнинг турлари салоҳият элементлари тузилишига самарали таъсир
кўрсатадилар. Булар қандай бозорлар ва уларнинг таъсир қандай
аниқланади?
Бизнесда талаб, таклиф, мувозанат ва аралаш бозорлар ажратиладилар.
(3 – расм).
Do'stlaringiz bilan baham: | 
