Н.Қ. ЙЎлдошев, В. И набоков, О. А. Арипов, О. АҲмедов

Индикаторли усул. Унинг асосига индикаторлар тизими қўйилган бўлиб, 
унинг ѐрдамида фирма, компания, корпорация, бошқа корхона ва умуман 
миллий иқтисодиѐт салоҳияти рақобатбардошлигининг баҳоси берилади. 
Хорижий бизнесда индикатор остида у ѐки бу тадқиқот қилинаѐтган 
объектни шакллантирилган кўринишда баѐн қилишга имкон берувчи 

---

388 
таърифларнинг мажмуаси ва улар асосида уни фаолият юритишининг
performance (натижавийлиги)ни ошириш бўйича тавсияларни танлаб олиш
тушунилади. Ҳар бир индикатор, ўз навбатида, энли тадқиқот қилинаѐтган 
объектнинг алоҳида элементлапи ҳолатини акс эттирувчи бир қатор 
кўрсаткичларга бўлинади. Бошқача қилиб айтганда, индикаторлар тизими – у 
ѐки бу корхоналар, минтақалар, мамлакатларнинг аҳволи ва “саломатли- 
ги”нинг ҳолатини белгилашга имкон берувчи ўзига хос “градусник”, 
“барометр”дир. Кейин соғломлашиш ва уларнинг ҳолатини яхшилаш ( яъни 
рақобатбардошлигини ошириш) учун рецептлар таклиф қилинади. Ва ниҳоят, 
мувофиқ ривожланиш ва мавжуд салоҳиятдан фойдаланиш йўллари 
башоратланади, уларни бошқаришнинг янги стратегияси ва тактикаси ишлаб 
чиқилади. 
Ҳозирги 
вақтда 
индикаторли 
усул 
хорижий 
бизнесда 
рақобатбардошликни баҳолаш учун кенг қўлланилади. Масалан, ғарбий 
бизнесменлар ишлаб чиқаришнинг мувофиқ жойлашган ерини ва унга 
сармоялар киритишни белгилаш учун ҳаммадан аввал у ѐки бу мамлакат 
салоҳиятининг рақобатбардошлигини ўрганадилар. Ушбу мақсадлар учун
“Бошқарув муаммолари бўйича Европа форуми” (Женевадаги маркази 
билан) халқаро ташкилоти ҳар йили ривожланган мамлакат салоҳиятлари 
рақобатбардошлиги даражасии белгилайди. Бунда 340 дан ортиқ 
кўрсаткичлар ва 100 дан ортиқ иқтисодчи-экспертлар баҳоларидан иборат 
бўлган индикаторлар тизимидан фойдаланилади. Ушбу таҳлил 10 асосий 
омиллар каби гуруҳдаштирилади: 
- иқтисодиѐт(иқтисодий салоҳият)нинг динамикаси; 
- саноатнинг ишлаб чиқариш қуввати; 
- бозорнинг динамикаси; 
- кишилик капитали; 
- давлатнинг обрўси; 
- хом ашѐ билан таъминланганлик; 
- ташқи бозорга қаратилганлик; 

---

389 
- иннавацион салоҳият; 
- ижтимоий барқарорлик. 
Бу 10 омиллардан ҳар бири 20-40 якка индикаторлардан вужудга 
келади. Бу турли туманлик менежернинг истъедодидан ишлаб чиқаришга 
тўғридан тўғри сармоя киритишларгача, илмий тадқиқотларга харажатлардан 
ўғитларга харажатларгача, солиққа тортишдан давлат қарзларигача, 
маҳсулотларнинг сифатидан ишчи кучининг қийматигача, цемент ишлаб 
чиқаришдан бўш вақтни режалаштиришгача ѐзилади. Бунда келтирилган 10 
омиллардан ҳар бирини баҳолаш учун энг аҳамиятли индикаторларни танлаб 
олиш бўйича мураккаб вазифа вужудга келади. Швейцарияли мутахассислар, 
масалан, “кишилик капитали”ни таърифлаш учун қуйидаги индикатор- 
лардан фойдаланишни таклиф қиладилар ( 2 - жадвал). 
80 – йилларда АҚШ, Япония, ГФР, Канада ва Швейцария ҳамиша юқори 
рақобатбардошлик билан ажралиб турганлар. Бунда нафақат иқтисодий 
ташкил қилувчи, балки энг асосийси – уларнинг рақобатбардошлигининг 
тузилиши билан ҳам. Чунончи: иқтисодиѐтни жаҳон талаби ўзгаришларига 
мослашганлиги даражаси, ички имкониятларга мос келувчи миллий ихтисос- 
лашишни тўғри танланиши, қатъий ва баъзида маъносиз рақобатдан 
эпчиллик билан қоча билишлик, янги товарларни ишлаб чиқаришга ўта 
олишлик, янги бозорларни ўзлаштириш ва ҳ.к. билан. Етакчи ғарбий 
мамлакатлар ва фирмаларнинг муваффақиятларининг сабаби худди 
сафарбарликда, яъни жаҳон талаби эволюциясига мослаша олиш ва ўз 
салоҳиятини таркибий қайта қуриш йўли билан унга ўз вақтида жавоб 
қайтариш ва уни керакли йўналишларда ривожлантиришдадир.