Н.Қ. ЙЎлдошев, В. И набоков, О. А. Арипов, О. АҲмедов

12-боб. Корхона қудратини бошқариш 
12-бобда корхона қудратини бошқариш технологиясининг босқичлари, 
корхона қудратидан фойдаланиш динамикаси ва самарадорлигининг 
тузилишини, унинг бозордаги улушини баҳолаш, корхона қудратини 
рақобатбардошлигини баҳолаш, корхонанинг иқтисодий қудрати, корхона 
қудратини резервлари ва йўқотишлари таҳлил қилинган.

---

383 
Ҳар қандай тадбиркорлак фаолиятининг муваффақияти кўпроқ хорижий 
бизнесда менежментниг таркибий элементи бўлган корхона (бу ерда корхона 
остида фирма, концерн, компания, акциядорлик жамияти, кооператив, ижара, 
кичик корхона ва бизнеснинг бошқа бирликлари тушунилади) ходимларини 
бошқаришнинг тўғри танланган стратегиясига боғлиқ. Стратегияни танлаш 
ўз навбатида бир неча омилларга боғлиқ: корхона салоҳияти қандай ҳажмига 
эга; корхона салоҳиятининг рақобатбардошлиги даражаси қанчалик юқори; 
бозордаги унинг улуши қандай ва у етакчими, рақибми ѐки орқада 
қолувчими; корхона ўзининг олдига қандай мақсадлар қўйган – етакчиликни 
мустаҳкамлаш, етакчилар сафига кириш, “ўртада” мустаҳкамланиш ѐки 
инқироздан қочиш. Корхона қўйилган мақсадларга кўра бозордаги ҳулқнинг 
у ѐки бу стратегиясини танлайди. Бунда корхона салоҳиятини бошқариш 
технологиясининг ўзи қуйидаги босқичларни ўз ичига олади: 
1) Корхона салоҳиятидан фойдаланиш динамикаси ва самарадор- 
лигининг тузилишини, унинг бозордаги улушини баҳолаш; 
2) корхона салоҳияти рақобатбардошлигини баҳолаш; 
3) корхона салоҳияти резервлари ва йўқотишларини таҳлил қилиш;
4) корхона салоҳияти рақобатбардошлигини ошириш бўйича стратегия 
ва тактикани танлаш; 
5) танланган стратегия ва тактикадан келиб чиққан ҳолда корхона 
салоҳиятининг рақобатбардошлигини ошириш бўйича тадбирларни 
ўтказиш. 
Шундай қилиб, бозор шароитларида корхона салоҳиятни бошқариш, 
моҳиятига кўра, унинг рақобатбардошлигини бошқариш (корхона салоҳияти 
рақобатбардошлигини оширувчи ѐки пасайтирувчи омилларни баҳолаш ва 
таҳлил қилиш, у ѐки бу мўлжалланган мақсадга эришиш учун тегишли 
стратегия ва тактикани танлаш)дан иборат бўлади.Тўғри стратегияни танлаш 
учун менежерга ҳаммадан аввал иқтисодий салоҳият нимадан иборат 
эканлигини билиш даркор. 

---

384 
Ҳар қандай корхонанинг иқтисодий салоҳияти – бу корхона ихтиѐрида 
бўлган ресурслар (меҳнат, моддий, номоддий, молиявий ва бошқалар)нинг 
мажмуаси ва унинг ходимлари ва менежерларининг товарлар, хизматларни 
яратиш ва каттароқ даромад олиш мақсадида ресурслардан фойдаланиш 
қобилиятидир. Корхонанинг иқтисодий салоҳияти тўртта асосий аломатлар 
билан таърифланади. 
Биринчи аломат. Корхонанинг иқтисодий салоҳияти – унинг иқтисодий 
фаолиятнинг у ѐки бу соҳасидаги ҳақиқий имкониятлари бидан белгиланади. 
Бунинг устига нафақат амалга оширилган, балки қандайдир сабаблар бўйича 
амалга оширилмаган имкониятлар ҳам.
Иккинчи аломат. Ҳар қандай корхонанинг имкониятлар кўпроқ унда 
мавжуд бўлган ресурслар ва ишлаб чиқаришда ишга туширилмаган 
резервлар (иқтисодий, социал)га боғлиқ. Шунинг учун корхонанинг 
салоҳияти яна ҳам ишлаб чиқаришга жалб қилинган ва ҳам жалб қилинмаган, 
аммо унда фойдаланиш учун тайѐрланган ресурслар ва резервларнинг ҳажми 
билан белгианади.
Учинчи аломат. Шахсий ва хорижий тажриба бизни ишонтиришича, ҳар 
қандай бизнесда муваффақият учун ресурсларга эга бўлиш зарур, аммо ҳали 
бу етарли эмас. Биз ресурсларнинг ҳажми бўйича АҚШ билан тенглаша 
олишимиз ва ҳатто ундан устун келишимиздан қандай маъно бор! Ишлаб 
чиқариш натижаларичи? Америкаликлар ва бизнинг турмуш даражамизчи? 
Бу қанчалик сийқа бўлиб янграмасин, яна мавжуд ресурслардан фойдала- 
нишни билмоқ керак. Бу эса – ҳар қандай бизнесда биринчи даражали 
вазифадир. Менежер шуни эсдан чиқамаслиги керакки, корхонанинг 
салоҳияти нафақат унда мавжуд бўлган имкониятлар ва ресурслар билан, 
балки унинг улардан товарлар , хизматларни яратиш ва каттароқ фойда олиш 
мақсадида фойдаланиш қобилиятилари билан таърифланади.