Сифат менежменти маърузалар матни

 
16-расм. Сифат менежменти механизми тизимлари 
Маҳсулот сифатини бошқариш механизми ўз ичига маҳсулот 
сифати бошқарувининг умумий, махсус ва таъминловчи тизим ости 
функцияларини қамраб олади. Сифат бошқарувининг умумий 
тизимлари сифат бошқаруви функциясидан иборат бўлиб, сифат 
бошқарувини ташкил этишнинг асоси қисмини белгилаб беради. 
Махсус тизимлар сифат бошқарувининг ўзигагина хос бўлган ишлар 
кетма-кетлигидан иборат. Таъминловчи тизим эса сифат бошқарувини 
турли даражадаги маълумот, ахборот, хабарлар, кадрлар ва ресурслар 
билан таъминлашни ўз зиммасига олади. Сифат бошқарувининг ушбу 
тизимлари механизм вазифасини бажаргани сабабли, барча 
операцияларни қамраб олмаган. 
2. Сифатни бошқаришнинг мажмуавий тизими (TQM) 
Сифатнинг 
аниқ 
концепциялари 
тадбирларининг 
ичига 
истеъмоличилар талаблари билан биргаликда, корхона билан 
қизиқувчи инвесторлар, ҳамкорлар, ва бошқа жамият аъзоларининг 
МАҲСУЛОТ СИФАТИНИ 
БОШҚАРИШ МЕХАНИЗМИ 
Умумий 
тизимлар 
Махсус тизимлар 
Таъминловчи 
тизимлар 
Метрологик 
таъминот 
Брак 
профилактикаси 
Сифат 
ўзгаришини 
таҳлили ва 
ҳисоби 
Материал-техник 
таъминот 
Маҳсулотни 
синаш 
Маҳсулот 
сифатини 
тартибга солиш 
Маълумот 
таъминоти 
Стандартлаш-
тириш
Режалаштириш 
ва башоратлаш 
Сифатга 
қизиқтириш ва 
жавобгарлик 
Маҳсулот 
аттестацияси 
Маҳсулотни 
сертификатлаш-
тириш 
Ҳуқуқий 
таъминот
Кадр таъминоти 
Молиявий 
таъминот 

---

66 
талаблари ҳам босқичма-босқич киритилади. Бу билан параллел 
равишда менежментнинг умумий концепциясига алоҳида ѐндошув 
асосида интеграциялашишга жиддий тартибда қабул қилинади. Яъни 
менежментнинг умумий концепциясини ҳам сифат менежменти 
концепциялари билан интеграциялашувини таъминлашга алоҳида 
эътьибор 
қаратилади. 
Бу 
билан 
боғлиқ 
ҳолда, 
корхона 
маъмуриятининг жараѐнган мўлжалланган таъсири ошди. Яъни умумий 
менежмент концепциясининг сифат менежменти билан бирикуви 
корхона раҳбариятини мўлжалини ва масъулиятини оширди.
―Сифатни мажмуавий бошқариш‖ (TQM) ва ―Сифатни мажмуавий 
бошқариш тизими‖ (TQMS) тушунчалари сифат менежментини 
ривожлантириш фазасини акс эттиради. Дастлаб TQM АҚШ Мудофаа 
Вазирлиги томонидан ишлаб чиқилган. Ушбу тушунча АҚШда total 
quality leadership тушунчасидан олинган бўлиб, мазкур тушунча TQMга 
ўзгартирилган. total quality терминига аниқлик киритиш фикри 
АҚШнинг 9 та йирик саноат корпорациялари томонидан тавсия этилган 
бўлиб, 1992 йилда бу соҳанинг илғор олимлари, маслаҳатчилари 
томонидан ушбу атамага аниқлик киритилди. 
Мажмуавий сифат (total quality) – менежмент тизимида инсонларга 
мўлжалланган бўлиб, унинг мақсади – маҳсулот ва хизмат 
қийматининг доимий равишда пасайтириб бориш натижасида 
истеъмолчилар эҳтиѐжини қондиришни узлуксиз ошириб боришдир. 
TQ умумий тизимли ѐндошув бўлиб, у бқори даражадаги 
стратегияларнинг ажралмас қисмидир. TQ ўзига барча юқори ва қуйи 
ҳамкорларни, етказиб берувчилар ва истеъмолчилар тармоғини 
тўлиқлигича эгаллаган ҳолда, барча бўлимлари функцияларини 
қўллаб-қувватлайди. 
TQ 
ташкилот 
муваффақиятига 
узлуксиз 
ўзгаришларга мослашиш ва уларни ўрганиш марказида туради. Унинг 
фалсафий асосида илмий методлар туради. TQ ўзида тизимлар, 
усуллар ва инструментларни жамлаган. TQ тизими доимий ўзгаришда 
бўлгани билан унинг фалсафаси ўзгармайди. TQ нинг афзаллиги 
индивидуал харакатлар билан биргаликда жамоа кучига таянади. 
TQM – бу бошқарувнинг умумий философияси, жами бошқарув 
ричаглари ва уни амалга ошириш услубларидир. TQM нинг тарихан 
шаклланиб бориши, ва уни корхонада миқдорий баҳолашни вужудга 
келиши натижасида Европада (European Foundation for Quality 
Management (EFQM)) Европа сифат менежменти фондини вужудга 
келишига олиб келди. Шу билан бирга «Business Excellence» 
(«Бизнеснинг афзаллиги») каби иш фаолиятини такомиллаштириш 
моделлари пайдо бўлди. Улар бугунги кунда корхоналар фаолиятига 
TQMнинг принциплари, методлари ва эришилган натижаларини татбиқ 
этишнинг тан олинган моделларидан биридир.

---

67 
TQM – японияда сифат менежменти механизмининг марказий 
ғояларидан биридир. Ҳаммадан аввал бундай тизим, маҳсулот 
сифатини миллий таққослашлардан қочади ва маҳсулотнинг сифат 
характеристикасини пасайтириш натижасида ишлаб чиқариш ҳажмини 
ўсишини рад этади.
Мантиқий нуқтаи назардан TQM бир-бирини инкор этувчи каби 
намоѐн бўлганда сифат ва самарадорликни таққослашдан қочади. 
Яъни у ҳам маҳсулот сифатини ҳам самарадорлигини кўзлайди. Агар 
маҳсулот самарадорлиги сифатни прасатириш натижасида эришилса 
уни инкор этади. Бу корхонанинг ҳақиқий стратегиясини ва келажакка 
бўлган ишончини янада оширади. Шу сабабли ҳам ғарб мамлакатлари 
фирмалари ѐ юқори сифатни ѐки минимал бозор нархларини танлаб 
ўзаро рақобатга киришади. Яъни рақобут курашида сифат бўйича ва 
нарх бўйича алоҳида маҳсулотлар ѐки фирмалар бозорида рақобат 
бўлади. 
TQMнинг асосий концепцияси – бу корхоналарга сифат 
жавобгарлигини тўлиқ қайта тақсимлашдир.
Анъанавий сифат жавобгарлигини тақсимлашда сифатни назорат 
қилувчи бўлимлар маҳсулот сифатига жавоб берган, ишлаб чиқариш 
тизими эса маҳсулот ҳажмига жавоб берган ва ҳ.к. ушбу усул бугунги 
кунда эскириб қолди, уни амал қилиши ишлаб чиқариш ва сифат 
тизими ўртасидаги йирик фарқни вужудга келтиради.
TQM эса маҳсулот сифатига чизиқли ѐндошилади. Яъни унга 
оддий ишчидан корхона раҳбаригача бўлган бўғин жавоб беради. 
Бунда ишчи конвейрда маҳсулот ишлаб чиқиш жараѐнини назорат 
қилади. Агар дефект ѐки бракни сезиб қолса конвейрни дарҳол 
тўхтатади ва у ҳолатни бартараф этади. Ҳамда бунга айбдор ҳодимни 
фамилияси корхона ишчиларига кўринадиган жойга, ошхонага ѐки 
цехга илиб қўйилади. TQMда бундай психологик ѐндошувнинг ўрни 
етарли даражада юқоридир. Бу ҳолат АҚШда ташкил этилганидан сўнг 
ишлаб чиқариш ҳажми 15 фоиздан 30 фоизгача кўтарилган. Яъни брак 
ѐки дефект вужудга келганда уни бартараф этиш билан боғлиқ вақт 
сарфининг камайиши тўҳридан-тўғри меҳнат унумдорлигига таэсир 
қилган. 
TQM да сифат тўгараклари сифатни ошириш ва уни назорат 
қилишда муҳим ўрин тутади. Ушбу тўгарак ишчилардан ташкил топган 
бўлади ва маҳсулот сифатини ошириш ишларини ҳамда усулларини 
ўрагатади. У одатда ҳафтада 2-3 марта бўлади.