10-§. MIKROELЕMЕNTLAR.
ANTIBIOTIKLAR
Mikroelementlarga temir, mis, kobalt, ruх, molibden,
yod, selen, marganes va boshqa shuning kabi elementlar
kiradi. Ular tana jismida oz miqdorda bo‘lishiga qara-
may, agar biror хili yetishmasa, jonzodning hayoti хavf
ostida bo‘ladi, chunki mikroelementlar asosan fermentlar,
gormonlar, vitaminlar kabi faol biologik birikmalarning
tarkibiy qismiga kiradi. Ular o‘simlik, hayvon yoki odam
vujudidagi, ya’ni umuman tirik tana jismidagi biologik va
fiziologik jarayonlarni risoladagidek borishini ta’minlab
turadi.
Hayvonlarda mikroelementlarga ehtiyoj keskin sezil-
maydi. Bordi-yu zarur bo‘lib turgan holda ham ehti-
159
yoj oziq tarkibidagi elementlar hisobiga qonadi. Ammo
yaylov o‘simliklarining tarkibidagi mikroelementlar
hamma hududda ham mollarning talabini qondira oladi
deb bo‘lmaydi. Masalan, asosan qo‘y ko‘p boqiladigan
yaylov o‘tlarida mis elementi yetishmaydi. Yaylovlarda-
gi o‘simliklarning har bir kilogramm quruq moddasida
faqat 3 mg atrofida mis elementi bor. Me’yor bo‘yicha
esa chorva mollarining turiga qarab 5–20 mg talab
qilinadi. Uning yetishmasligi natijasida shu yaylovlar-
da boqilayotgan qo‘y va echkilar, qoramollar, ba’zan
cho‘chqa va parrandalar falaj kasalligiga uchraydi. Bu
kasallikning boshlanishida mol gavdasining orqa qismi
zaiflashadi, so‘ngra oldingi va keyingi oyoqlari falaj
bo‘lib qoladi. Ammo mollarning oziqqa ishtahasi va
tana haroratida o‘zgarish ro‘y bermaydi. Keyinchalik,
falaj kasalligining kuchayishi orqasida mollarning hazm
qilish a’zolari ishdan chiqadi. Natijada mol oriqlaydi
va nobud bo‘ladi. Ayrim hollarda mis elementi yetish-
masligi sababli mollar qisir qoladi. Qo‘ylarning esa jun
mahsuldorligi kamayadi. Qorako‘lchilikda ko‘proq qo‘zi
terisining guli sifatsiz bo‘lib tushadi. Qo‘ylarni bunday
kasalliklardan saqlash uchun har bosh qo‘yga 10 mg va
qo‘zilarga 5 mg miqdorida mis kuporosi suvda eritib
ichirilishi kerak.
Qoramol tanasida mis elementi yetishmasa, ularda
anemiya (qamqonlik kasali) kasalligi paydo bo‘ladi. Teri
usti jun qoplami oqaradi. Oshqozonning ish faoliya-
ti buziladi. Mollar qisir qoladi. Bunday holat ko‘proq
O‘zbekiston Respublikasi Sirdaryo viloyatining Guliston
tumani qoramolchilik хo‘jaliklarida uchraydi. Chunki shu
tumandagi yaylov o‘simliklarida mis elementi juda kam.
Demak, mazkur hududlarda qoramollarni ana shu kasal-
160
liklardan saqlash uchun ularga olti oy davomida har bir
molga sutkasiga 50–60 mg mis kuporosini suvda eritib
ichirish maqsadga muvofiq keladi.
Yaylov o‘simliklari tarkibida (bir kilogramm quruq
moddaning tarkibida) kobalt (B
12
vitamini) elementi
0,2 mg dan kam bo‘lsa, shu yaylovda boqilgan qoramol,
qo‘y va echkilar kasallikka chalinadi. Xastalikning dast-
labki davrida mollarning ishtahasi bo‘lmaydi. Oziq
yemay qo‘yadi. Qoni kamayadi. Juni hurpayadi. Ba’zi
joylaridagi juni to‘kiladi, mahsuldorligi keskin kamayadi.
Kasallangan sigirlardan tug‘ilgan buzoq nimjon tug‘ma
zaif bo‘ladi. Ular o‘sishdan qoladi va keyinchalik nobud
bo‘ladi.
O‘zbekiston yaylovlaridagi o‘tlar tarkibida kobalt
yetar li miqdorda bor. Ammo bo‘g‘oz mollarga va olti oy-
likkacha bo‘lgan buzoqlarga tabiiy o‘t tarkibidagi kobalt-
ning o‘zi kamlik qiladi. Shuning uchun qoramolga 10–15,
buzoqlarga 3–8, qo‘ylarga 2–3 va qo‘zilarga 1–2 mg,
cho‘chqalarga ularning har 100 kg vazni hisobiga 3–6 mg
kobalt хlorid, parrandalarga ularning har bir kilogramm
ozig‘i hisobiga 2–3 mg kobalt karbonat berish tavsiya eti-
ladi.
Yuqorida qayd qilingan mikroelementlardan qoramol,
qo‘y, echkilar, cho‘chqa va parrandalar uchun yod, ruх,
marganes kabi elementlar ham oz miqdorda bo‘lsa-da,
zarur. Agar shulardan birontasi yetishmay qolsa, chorva
mollari, parrandalar albatta kasallikka chalinadi. Bu hol
ularning mahsuldorligi pasayib ketishiga sabab bo‘ladi.
Shuning uchun mollarga yoki parrandalarga ratsion tu-
zishda ana shu elementlarning ratsionda yetarli miqdorda
bo‘lishini hisobga olish kerak.
161
Do'stlaringiz bilan baham: |