O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi b. M. Tojiboyеv

4.2. Oziqlarning sifatini organoleptik
jihatdan baholash
Oziqlarning sifatini ko‘z bilan ko‘rib, fikrlash va sezgi 
a’zolar yordamida sifatini aniqlash organoleptik baho lash 
deyiladi. Bu usul bilan sifatini aniqlashda oziqning rangi, 
hidi, mazasi, ta’mi, namligi, don oziq bo‘lsa, qaysi faslda 
o‘rib yanchilganligi, mog‘orlanish darajasi tekshiriladi va 
shu ko‘rsatkichlarga qarab baho beriladi.
Rangi. Har bir o‘simlik donining o‘ziga хos rangi bor. 
Ayrim  sabablar  bilan  uning  rangi  o‘zgarib  ketishi  mum-
kin.  Bu  hol  donning  sifati  pasayganligini,  hasharot  yoki 
begona  aralashmalar  bilan  ifloslanganligini,  mik rob  yoki 
zamburug‘lar  bilan  zararlanganligini  ko‘rsatadi.  Agar 
quritish rejimi noto‘g‘ri tashkil etilgan bo‘lsa, don qoram-
tir  rangga  kiradi,  sifatida  qoramtir  yoki  ko‘kish  rangli 
dog‘lar  paydo  bo‘lgan  holda,  don  mikroorganizm  yoki 
zamburug‘lar bilan zararlangan bo‘ladi. Don pishish oldi-
dan ob-havo sharoitlari qanday bo‘lganligi va o‘rib-yig‘ib 
olish  davrida  iqlim  sharoitlari  qanday  bo‘lganiga  qarab 
ham  donning  rangi  o‘zgarishi  mumkin.  Pishish  ol didan 
sovuqqa  chalingan  g‘alla  o‘simliklarining  doni  oqish 
rangda bo‘lib, po‘stlog‘i mayda bo‘lakchalarga yoriladi va 
to‘rto‘r bo‘lib turadi. G‘alla pishish oldidan qurg‘oqchilik 
bo‘lganida, donning po‘sti yaltiramaydi, notekis va g‘adir-

---

115
budur  bo‘ladi.  Zamburug‘lar  bilan  zararlangan  arpa  va 
suli  kabi  don  oziqlarning  po‘stlog‘i  go‘yo  oq  poroshok 
sepib  qo‘yilgandek,  oq  chang  bilan  qoplanadi.  Bunday 
oziqlarni parrandaga berib yedirishdan oldin ishlov berib, 
zamburug‘lardan tozalash lozim. G‘alla to‘liq pishmasdan 
o‘rilganida  donning  po‘stlog‘i  va  mag‘zi  ko‘kish  rang-
da  bo‘ladi.  Bunday  donning  to‘yimliligi  to‘liq  pishirib 
o‘rilgan g‘allaning doniga qaraganda biroz pastroq bo‘lishi 
mumkin.  Omborga  to‘kib  qo‘yilgan  g‘allaning  namligini 
saqlash  uchun  belgilangan  namlikdan  yuqori  bo‘lsa,  don-
ning orasi qiziydi. Buning natijasida unga qizg‘ish rang ki-
radi. Omborda 2–3-yil davomida saqlangan g‘allaning ran-
gi bo‘g‘iq bo‘ladi. Ko‘p holda ana shunday ko‘rinishdagi 
don  zamburug‘  yoki  har  хil  hasharotlar  bilan  zararlangan 
bo‘ladi. Ayrim hasharotlar donning mag‘zini yeb qo‘yadi. 
Bunday oziqlarni ratsionga kiritishdan oldin tozalash yoki 
ishlov  berish  choralarini  ko‘rish  kerak.  Don  oziqning 
rangini aniqlash uchun kunduzgi tarqoq yorug‘lik bo‘lishi 
lozim.  Bunda  bir  qism  oziqni  zangori  rang  qog‘oz  ustiga 
to‘kiladi va rangi tekshirib ko‘riladi.