Ooppp[[[[[[[[[[‘

Лукреций Кар (э.а. 99-55) ―Нарсалар табиати ҳақида‖ асарида санъат 
―зарурият‖ (эҳтиѐж)дан табиий келиб чиққанлигини таъкидлаб, унинг 
маърифатчилик аҳамиятини кўрсатиб беради. 
Қадимги Шарқ ҳамда Қадимги Юнонистон ва Рим мутафаккир-ларининг 
эстетик ғоялари, қарашлари, таълимотлари фан тарихида муҳим ўрин тутади. Бу 
таълимотлар ўзидан кейин вужудга келган турли-туман эстетик мактабларга 
замин вазифасини бажарди. 
Ўрта асрларда Ғарб мамлакатларида санъат, умуман бадиий амалиѐт ва 
назария масалаларида турли хил қарашлар, муаммолар юзага келди. Бу давр 
эстетикасида учта ҳудудни ажратиб кўрсатса бўлади. Биринчиси – Византия, 

---

АНДИЖОН ҚИШЛОҚ ХЎЖАЛИК ИНСТИТУТИ BMM 
45 
иккинчиси – Ғарбий Европа, учинчиси – шарқий ҳудуд – Қадимги Русь. 
Византияда эстетик қарашлар христиан маданиятида бадиий тасвирларнинг 
роли ҳақидаги баҳс-мунозараларида шаклланиб борган. 
Ғарбий Европа мамлакатларида бу даврда санъат асарларида бадиий 
ижоднинг реал дунѐга эътибори кучайишини кўриш мумкин. Қадимги Русь 
бадиий онгида эркинлик, оддийлик намоѐн бўлади. Инсоннинг дунѐга 
эътиборининг кучайиши, гўзалликни ҳиссий идрок этишдан завқланиши 
Уйғониш даврининг янги маданий парадигмаси вужудга келиши учун асос 
бўлди. Ғарб Уйғониш даврида эстетик қарашлар янгича ижтимоий 
муносабатларнинг таъсири остида ривожлана борди. Инсонпарварлик ғоялари 
тарқалиб боргани сари, илм-фан, адабиѐт ва санъат муваффақиятларга эришиб 
боргани сари эстетик қарашлар ва ғоялар ҳам ривожланиб борди. Бу давр 
эстетикасининг муҳим хусусияти – унинг инсонпарварлик руҳи билан 
суғорилганлиги ва бадиий амалиѐт билан боғлиқ эканлиги. 
Уйғониш даври мутафаккирлари Леонардо да Винчи, Рафаэль Санти, 
Микеланжело, Дюрер, Сервантес, Шекспир эстетик тафаккур тараққиѐтига 
катта ҳисса қўшдилар. Улар шу билан бирга буюк санъат асарлари яратдилар. 
Буюк мусаввир Леонардо да Винчи дунѐни билишда санъатнинг аҳамиятини 
таъкидлаб ўтади. У ўзининг эстетик қарашлари баѐн этилган рисолаларидан 
бирида кўрсатиб ўтишича, санъат нарсаларнинг ўзига хос сифатларини, 
уларнинг гўзаллигини излаб топади ва оммалаштиради. Санъат воқеликнинг 
инъикоси, ижодий қайта такрорлаш жараѐнидир. 
Классицизм эстетикаси ҳам эстетик тафаккур тараққиѐтида ўз ўрнига эга 
бўлди. Буалонинг ―Назм санъати‖ рисоласи классицизм эстетикаси моҳиятини 
очиб беради. Унга кўра барча ижодкорлар классицизм ишлаб чиққан ақида 
қоидаларига бўйсуниши шарт бўлган. Ижодкорнинг эркинлиги чекланган. 
Классицизм эстетикаси бадиий ижод билан шуғулланувчиларни қоидалар билан 
белгилаб қўйилган қолипдан чиқмасликка, олдиндан танлаб қўйилган ва 
мавҳумлаш-тирилган мавзу чегарасидан ўтмасликка маҳкум этади. Классицизм 
вакиллари юксак санъат аслида такомил ва гўзал бўлган, ижобий эстетик 
қийматга эга бўлган ҳодисаларни ўз асарларида акс эттириши керак деб 
ҳисоблайдилар. Классицизм услубида жуда кўп асарлар яратилган бўлиб, улар 
жаҳон санъати намуналаридандир. Лекин санъат тараққиѐтини фақат чиройли 
ва юксак мавзу томон йўналти-риш унинг кўламини чеклаб қўйди. 
Эстетик фикрлар кейинчалик немис классик фалсафасида ри-
вожлантирилди. Айниқса, И.Кант ва Гегель ўз фалсафий системалари 
доирасида, эстетик муносабат, дид, улуғворлик, гўзаллик масалалари-да 
бирмунча қимматли фикрларни илгари сурдилар.
Масалан, Кант фикрига кўра, дид биргина одамга хос бўлган туғма 
қобилиятдир, у шу қадар якка ҳодисадирки, уни инкор этиб бўлмайди. Кант, 
шунингдек, улуғворлик назариясини ривожлантирди. У улуғворлик ва 
гўзалликнинг барча ўхшаш ва фарқли томонларини кўрсатиб берди. Гегель 

---