Ma’mur qahhorov

 
Ilmdan bir shu’la dilga tushgan on, 
Shunda bilursankim, ilm bepoyon. 
 
Shunday  qilib,  ko‗rdikki,  bilish  –  borliqni  aks  ettirishdan  iborat 
dialektik  jarayon  bo‗lib,  uning  zamirida  olam  haqidagi  bilimlarning 
tobora ko‗payib borishi yotadi.   
Bilimga  eltuchv i  yagona yo‗l faoliyatdir.  Shu ma‘noda amaliyot  – 
bilishning asosi. Amaliyot v a nazariya bir butunning – faoliyatning ikki 
turi  sifatida  biri-ikkinchisidan farq qiladi, ammo ayni v aqtda bir-birini 
taqozo  etadi  ham.    «Ilm-aql  shamchirog‗i»  deymiz,  buning  ma‘nosi 
shuki,  nazariy  ong  amaliyot  yo‗lini  yoritish uchun undan bir qadam 
oldinroq  ildamlashi  lozim.    Buni  fransuz  faylasufi  Deni    Didro  juda 
chiroyli  ifodalagan:  «Narsalar  qanday  bo‗lmog‗i  lozimligini  bilish  aqlli 
odamga  xosdir;  narsalarning  haqiqatda  qandayligini  bilish  tajribali 
odamga  xos;  narsalarni  yanada  takomillashtirishni  bilish  buyuk 
odamga  xos».    Darhaqiqat,  nazariya  amaliyotdan  dadilroq 
odimlaydi,  biroq  uning  yo`nalishi v a xatto har bir odimi pirov ardida 
amaliyot  izmida,  negaki  bilishning  maromi,  ustuv or  yo‗nalishlari  v a 
tub  maqsadini  xuddi  qonun  kabi  qat‘iy  qilib  amaliyot  belgilab 
beradi.    Shu  bois  nazariya,  xatto  eng  mav hum  bilimlar  ham  oxir-
oqibatda  amaliyotga  xizmat  qiladi,  uni  riv ojlantiradi.    Demak, 
amaliyot  bilishning  asosigina  emas,  bosh  maqsadi  hamdir.    Buyuk 
nemis  shoiri  I.Gyote  ogoh  etganidek,  «amaliyot  quruqdir,  do‗stim, 
ammo yashnar xayot daraxti».  Amaliyotni ko‗zlamagan, amaliy nafi 
bo‗lmagan  bilim,  g‗oya  soxta  nazariyabozlikdan  boshqa  narsa 
emas. 
Shunday  qilib,  bilishdan  maqsad  –  bilim  zaxirasini  tobora 
ko‗paytirish,  «bilim  uchun  bilish»  emas,  uni amaliyotda qo‗llash, bilim 

---

v ositasida insoniy erkinlik v a kuch-qudrat miqyoslarini o‗stirishdir.  Bilim 
v a  qudrat  –  ikkov i  egizak.    Inson  qancha  ko‗p  bilsa,  uning  dasti 
shunchalik  uzun.    A.  Rudakiy  ta‘biricha,  bilim  –  barcha  kulfatlarga 
qalqon.    Har  qanday  bilim  bizni  xarakatga,  g‗ayratga  undagan 
taqdirdagina  qimmatlidir.    Nafaqat  moddiy  ishlab  chiqarishda, 
tadbirkorlikda, balki ma‘nav iy hayotda ham, amaliy faoliyatdagidek, 
kimki  bilimga  tayansagina  kamol  topadi  v a  o‗zligini  ro‘yobga 
chiqara oladi.  Demak, bilish – bilim jamg‘arishning o‗zi kifoya emas, 
bilim  xazinasini amalda ishlatish uchun o‘quvli xam bo‘lish kerak.  Buni 
XI  asrda  yashab  o‘tgan  alloma  bobokalonimiz  Yusuf  Xos  Xojib 
―Qutadg‘u  bilik‖  (―Saodatga  eltuv chi  bilim‖)  dostonidagi  g‘oyat 
ibratomo‗z nasixatida shunday ifodalagan: