Ma’mur qahhorov



Download 0,63 Mb.
Pdf ko'rish
bet45/95
Sana07.07.2021
Hajmi0,63 Mb.
#111976
1   ...   41   42   43   44   45   46   47   48   ...   95
Bog'liq
falsafa

Biz kelib ketguvchi togarak jahon, 
Na boshi ma’lumu na songi ayon. 
Xech kimsa rostini aytib berolmas: 
Biz qaydan keldigu – keturmiz qayon?! 
 
Fan  ham  bu  masalani  chetlab  o‗tolmagan.  Ingliz  olimi  I.  Nyuton, 
so‗ngra  XVIII-XIX  asr  tabiatshunoslari  fazo  v a  v aqt  bir-biridan  v a 
materiyadan  mustaqil  mav jud,  degan  xulosaga  kelganlar.  XX  asr 
boshlarida «fizik idealizm» oqimi ham shunga o‗xshash xulosalar bilan 
fazo v a v aqtning ob‘ektiv mav judligini inkor etgan. XX asr boshlariga 
kelib fanning fazo v a v aqt to‗g‗risidagi ma‘lumotlari v a bundan kelib 
chiquv chi  falsafiy  xulosalar  o‗zgardi.  A.  Eynshteynning  nisbiylik 
nazariyasi fazo v a v aqt birligini, v aqt oqimi v a jismlar ko‗lami xarakat 
tezligiga,  makon  xossalari  jismlarning  fizikav iy  tabiatiga,  fiziv av iy-
kimyov iy  xossalari  atomlarning  makonda  joylashuv iga  bog‗liqligini 
tabiiy-ilmiy asosda isbotladi.  
Xozirgi  zamon  tabiiyot  fanlari  fazo  v a  v aqtni  topologik  v a  metrik 
xususiyatlarga ega deb xisoblaydi. Metrik xususiyatlari – bu miqdoriy 
jixatdan  o‗lchanadigan,  ko‗zga  tashlanadigan  v a  nisbiy 
xususiyatlardir.  Bu qatorga ko‗lam, bir jinslilik, izotroplik  (antiizotroplik) 
xususiyatlari  kiradi.  Topologik  xususiyatlar  esa  borliqning  tub  sifatiy 
jixatlarini  bildiradi.  Bular  qatoriga  kompaktlik,  bog‗langanlik, 
o‗lchamlilik,  tartiblashganlik  kabilar  kiradi.  Vaqtning  topologik 
xususiyatlari  – orqaga qaytmasllik, bir o‗lchamlilik kabilardir.Shunday 
qilib,  borliq,  sodda  materialistlar  faraz  qilganidek,  bo‗shliqda  yoki 
qutiga  o‗xshash  to‗rt  tomonli  makonda  emas,  fazo  v a  v aqtda 
mav juddir.  Fazo  v a  v aqtning  xossalari  esa  moddiy  tizimlarning 
tabiatidan  kelib  chiqadi.  Moddiy  ob‘ektlarning  uch o‗lchov i: bo‗yi, 
eni  v a  balandligi  bor.  Shunga  ko‗ra,  har  bir  ob‘ektning  ko‗lamini 
aniqlash  mumkin.  Biroq narsa-xodisalar,jarayonlarning ja‘mi bo‘lmish 
borliqning  na  boshi,  na  oxiri  yo‗q.  Sunggi  v aqtda  fanda  «ko‗p 
o‗lchamli makon», «ko‗p qutbli koinot» tushunchalari paydo bo‘ldi. 
Vaqt  bir  yo‗nalishi  –  o‗tmishdan  kelajakka  qarab  «oqadi».  «Vaqt 
orom  nimaligini  bilmaydigan  nixoyasiz  xarakatdir,-degan  edi 
L.N.Tolstoy.  -  u  hamma  narsaga  o‗z  ta‘sirini  o‗tkazadi».  «Yillarning 


poyonsiz  xalqasi  nomni  ham,  qiyofani  ham,  fe‘li-atv orni  ham,  xatto 
taqdirni ham o‗zgartira oladi», degan edi Platon. 
Vaqtning  yana  bir  fundametnal  xususiyati  uning  orqaga 
qaytmasligidir.  Vaqtdan  oqilona  foydalanish  uning  qimmatini 
oshiradi.  Vaqtini  bilib  qilingan  ish  –  v aqtni  av aylash  demakdir, 
v aqtida  qilinmagan  ish  esa  behuda  qilingan  ishdir.  «Inson  boshiga 
tushishi  mumkin  bo‘lgan  eng  og‗ir  yo‗qotish,  -  degan  edi  qadimgi 
yunon  faylasufi  Teofrast,  -  v aqtni  boy  berishdir».  Agar  aql  bilan 
tasarruf  qilinsa,  hamma  narsaga  v aqt  topiladi.  O‗z  ixtiyoridagi 
v aqtdan  oqilona  foydalana  olmaydigan  kishi  v aqt etishmasligidan 
noliydi.  Ayniqsa,  ilm  v a  hunar  egallash  pallasi  –  yoshlikda  boy 
berilgan  v aqt  keyin  afsus  v a  nadomatlarga  sabab  bo‗ladi.  Zero 
alloma shoir Firdav siy ogoh etganidek: 
 

Download 0,63 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   41   42   43   44   45   46   47   48   ...   95




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish