Ma’mur qahhorov

Mifologik  dunyoqarash  uchun notirik tabiatni jonlantirib tasvirlash 
xos.  Shu  asosda  hosil  qilingan  obrazlar  xuddi  odam  singari  hayot 
kechiradilar,  o‗zaro  munosabatlarga  kirishadilar,  ezgu  yoki  yov uz 
ishlar  bilan  mashg‗l  bo‗ladilar.  Hissiy-emotsional,  poetik  metaforalar 
negiziga  qurilgan  afsona  v a  riv oyatlar  zamirida  real  mazmun 
mujassamlashgan. Narsa-xodisalar insoniy sifatlar v a xususiyatlardan 
kelib  chiqib  baholanadi  hamda  tushuniladi.  Masalan,  qadimgi 
yunon afsonalari v a riv oyatlarida dunyoning barpo bo‗lishi, to‗zilishi, 
tabiat  v a  jamiyatda  yu‗z  berayogan  jarayonlar;  narsa  v a 

---

hodisalarning  o‗zaro  bog‗liqligi,  insonning  kelib  chiqishi,  hayotning 
ma‘nosi kabi teran muammolar aks etgan. 
Markaziy  Osiyo  xalqlarining  uzoq  o‗tmishdan  meros  bo‗lib 
kelayotgan  afsona  v a  riv oyatlarida  ham  ezgulik  v a  yov uzlik 
o‗rtasidagi  murosasiz  ziddiyat  g‗oyat  jozibali  ifodalanadi.  Masalan, 
―Av esto‖da yaxshilik timsoli Ahuramazda bilan yov uzlik ilohi Ahriman 
o‗rtasidagi  kurash  pirov ardida  ezgulik,  yorug‗likning  zulmat  ustidan 
g‗laba qozonishi haqida xulosa chiqarilgan. 
Miflarda  tabiat  hodisalari  bilan  bir  qatorda  ijtimoiy  hayot 
muammolari  ham  ko‗tarilgan.  Ilohlar  yaxshi  v a  yomonga,  aqlli  v a 
farosatsizga,  urushqoq  v a  tinchlikparv arga,  sahov atli  v a  xasisga 
bo‗lingan.  Ular,  xuddi  insonlardek,  turmush  qurganlar,  farzand 
ko‗rganlar,  o‗zaro  janjallashganlar,  xullas,  mifologik  obrazlarning 
hayot  faoliyati  v a  o‗zaro  munosabatlari  odamlarga  o‗z  hayotlarini 
anglash  v a bilishga imkon bergan.   Sug‗orma dehqonchilik hayotiy 
muhim  bo‗lgan  qadimgi  Markaziy  Osiyoda  suv   ilohiy  ne‘mat 
hisoblangan.  Massagetlar  daryolarni  muqaddas  bilganlar. Qadimgi 
yunon  tarixchisi  Gerodotning  shohidlik  berishicha,  saklar  Quyoshni 
eng  ulug‗  xudo  bilib,  unga  uchqur  otlarda  etish  mumkin,  deb 
xisoblaganlar.   Malika  Tumaris  o‗z  qav mlari  oldida  ont  ichgan 
paytlarida  buni  ―Quyosh nomi bilan qasamyod qilib aytamanki, ...‖ 
degan so‗zlar bilan boshlangan. 
Mintaqamizda  miloddan  oldingi  1-ming  yillikda  tarqalgan 
zardushtiylik  e‘tiqodida  olov   bilan  bir  qatorda  tuproq  muqaddas 
hisoblangan, uni xarom qilmaslik uchun xatto murdani erga ko‗mish 
ta‘qiqlangan. II-V asrlarda hozirgi Farg‗ona v odiysi o‗rnida v ujudga 
kelgan  Dov on  mamlakatida  ajdodlarimiz  olov ,  quyosh,  ot, 
muqaddas  ajdodlar  ruhi,  ayol  kabi  ko‗plab  ilohlarga  sig‗inganlar. 
Shunday  qilib,  mifologik  xudolar  aslida  hayot  v a  faoliyatda  muhim  
o‗rin tutuv chi narsa v a hodisalardan iborat bo‗lgan. 
Mifologik dunyoqarashda ijtimoiy adolat v a ahloq g‗oyalari etakchi 
o‗rin  tutgan.  Masalan,  yunon  asotirlaridan  birida  naql  qilinishicha, 
borliq  xukmdori  bo‗lmish  Uran  (Samo)  xudosi  hamda  uning  rafiqasi 
Geya  (Er)  xudosidan  ulkan  kuchu-qudrat  timsoli  bo‗lmish  titanlar 
dunyoga kelgan. Ulardan xukmronlikka moyil Kron o‗z otasini o‗ldirib, 
taxtni  egallaydi.  Vasv asa  domiga  tushgan  Kron  o‗z  tug‗ishgan  
singlisini,  rafiqasi  Reyani,  farzandlari  Xestiya,  Xera,  Demedra,  Aida, 
Poseydon,  Okean,  Tefisiyalarni  ham  birin  ketin  nobud  qiladi.  Faqat 
Zev s  tasodif  tufayli  omon  qoladi  v a  keyincha  Kronni  taxtdan 
ag‗darib, yaqinlari uchun qasos oladi, adodatni tiklaydi. Xulosa qilib 
aytganda,  mifologik  dunyoqarashda  qadimgi  dunyo  kishilarining 

---

tabiat, jamiat, inson haqidagi sodda bilim  v a tasavvurlari, ahloqiy v a 
sotsiologik qarashlari mujassamlashgandir. 
 Dunyoqarashning  nav batdagi,  birmuncha  murakkabroq  ijtimoiy 
tarixiy shakli diniy dunyoqarashdir. Mifologik  dunyoqarash turli narsa-
hodisalar  sababini  ko‗plab  afsonav iy,  g‗ayritabiiy  kuchlar  bilan 
bog‗lab  talqin  etsa,  diniy  dunyoqarash,  abstract  tafakkurga 
asoslanib,  bir  butun,  yagona  borliqning  mav judligi  v a  o‗zgarishini 
yagona xudo bilan bog‗lab tushuntiradi.