Менежмент асослари

К
см.и.
= 1,33 / 8 = 0,17
га тенг бўлади. 
Бироқ ускуналардан фойдаланиш жараѐнининг бошқа томонлари ҳам бор. 
Смена орасида вақтинча кун мобайнида бекор туриб қолишларни билишдан 
ташқари ускуналардан ҳақиқиатдан иш билан таъминланган вақтларида 
қанчалик даражада самарали фойдаланилаѐтганлигини ҳам аниқлаш керак. 
Ускуналар тўлиқ иш билан таъминланмаган пайтда умуман маҳсулот 

---

61 
чиқармаслиги мумкин. Бундай ҳолларда биз ускуналардан экстенсив 
фойдаланиш кўрсаткичларини ҳисоблаш билан чеклансак юқори натижа 
олгандай бўламиз. Лекин юқорида кўрганимиздек, ускуналардан самарали 
фойдаланиш самарадорлиги ҳақида тўлиқ хулоса чиқаришга кифоя қилмайди. 
Олинган натижаларни иккинчи гурухга тааллуқли бўлган, асосий 
фондлар унумдорлиги акс эттирувчи асосий фондлардан интенсив фойдаланиш 
кўрсаткичлари билан бойитиш керак. Буларнинг ичида энг муҳим ускуналардан 
интенсив фойдаланиш коэффициенти кўрсаткичидир. 
Бу кўрсаткични аниқлаш учун асосий техник ускуналар ҳақиқий 
унумдорлигини унинг нормтивдаги унумдорлигига бўлиш йўли билан 
аниқланади. Буни ҳисоблаш учун қуйидаги формуладан фойдаланилади: 
К
инт
= В
ҳ 
/ В
меѐрий
 
Бунда: В
ҳақиқий
– ускуналар билан вақт бирлиги ичида ҳақиқатдаги
маҳсулот ишлаб чиқариш; 
В
меѐрий
– ускуналар билан вақт бирлиги ичида техник
асосланган маҳсулот ишлаб чиқариш. 
Мисол. Смена мобайнида станок ҳақиқатда 6 соат ишлади. Биз 2 соат 
мобайнида бўш турган деб фараз қилиб, фойдаланилган 6 соат учун ундан 
фойдаланиш самарадорлигини таҳлил қиламиз. Фараз қиламиз станоклар 
соатига 120 бирлик маҳсулот ишлаб чиқариши керак, лекин улар 6 соатлик иш 
вақтида соатига 90 бирлик маҳсулот ишлаб чиқарди. Унда К
инт
= 90/120=0,75 
бўлади. Бу ускунлара қувватининг атиги 75 %идан фойдаланилганлигини 
билдиради. 
Асосий фондлардан фойдаланиш кўрсаткичларининг учунчи гурухига:
- ускуналардан интеграл фойдаланиш коэффициенти; 
- ишлаб чиқариш қувватидан фойдаланиш коэффициенти;
- маҳсулотларнинг фондлар қайтими ва фондлар сиғими кўрсаткичлари 
киради. 
Ускуналардан интеграл фойдаланиш коэффициенти ускуналардан 
экстенсив ва интенсив фойдаланиш коэффициентлари кўпайтмаси сифатида 
аниқланади. Бу кўрсаткич ускуналардан фойдаланишни вақт ва қуввати бўйича 
тавсифлайди. Бизнинг мисолимизда К
экст
= 0,86. К
инт
=0,75, шунга кўра 
ускуналардан интеграл фойдаланиш коэффициенти