Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги м у ҳ а й ё ҳ а к и м о в а семасиология

Ўғил
ва 
қиз, ота
ва 
она, т оға
ва 
хола
 лексем алари «эркак» ва 
«аёл» сем алари асосида (ф арқлан ади ) зидланади. Б и зн ин гча, 
эркак
ва 
аёл
 бир ҳ о ди сан ин г қ ар ам а-қар ш и том он лари эм ас, 
бир гипероним га эга икки хил ҳодисадир.
Бирлашгирувчи ва дифференциал семага эга барча лексемалар 
ди ф ф ерен ц иал семалари асосида зидланиш лар ҳосил қилади. 
С и н о н и м и я, гипоним ия, партоним ия, ф ункц и они м и я каби 
сем ан ти к муносабатлардаги лексем аларда ҳам зидланиш лар 
мавжуд, ушбу муносабатлар маълум дараж ада зидланиш ларга 
асосланади. Антонимия муносабатининг моҳиятини эса зццланиш 
т а ш к и л эт ад и . Ш у н и н г у чун, а н т о н и м и я м у н о с а б а т и н и
оппозитив - зидлик муносабати ёки зидланиш ларнинг бир тури 
сифатида хдм эътироф этадилар.
А н т о н и м и я б и р л е к с е м а д о и р а с и д а ҳам к у зат и л и ш и
мумкин. Буцца лексема ўзи англатаётган маънолари билан ўзига 
ўзи ан то н и м бўлиб қолади. М асалан , 
даҳшат
 л ек сем аси н и н г 
м аъ нолари контекстда а н т о н и м бўла олади: 
уруш даҳш ат и - 
даҳш ат кийинмоқ.
Ш у н д ай ҳолат 
офат
л ек сем аси д а ҳам 
кузатилади: 
1. Тоғли ҳудудларда табиий офат ю з берди. 2. Қиз 
офат бўлибди.
Б и р л ек сем а м аъ н о л ар и н и н г ан то н и м м аъ н о
ифодалаш и энантиосем ия дейилади.
84
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Назорат учун савол ва топшириқлар
1. С иноним ик муносабат деб қандай муносабатга айтилади?
2. С иноним лексемалар маъноларидаги ўхшашликлар хусу- 
сида маълумот беринг.
3. С и н о н и м лексем алар м аъноларидаги ф ар қл и ли кл ар
хусусида маълумот беринг.
4. Г ипоним ик муносабат ва унинг ф алсаф ий асоси ҳақида 
маълумот беринг.
5. Г и п они м и км ун осабатдаги лексем алар м аъноларининг 
ўхшаш ва ф арқпи томонлари ним алардан иборат?
6. П артонимик муносабат ва унинг ф алсаф ий асоси ҳақида 
маълумот беринг.
7. Д араж аланиш муносабати ҳақида маълумот беринг.
8. Антонимия муносабати деб қандай муносабатга айтилади?
9. Э нантиосем ия ҳақида маълумог беринг.