Мактабгача таьлим муассасалари тарбияланувчиларининг ақлий тафаккурини шакиллантиришда инноватцион технологияларнинг ўрни

ALOQADORLIKNING XUSUSIYATLARI 
AKRAMOV M.R., MAXMUDOVA D.A., ТДПУ 
Mamlakatning iqtisodiy, siyosiy va ma‘naviy rivojlanishi uchun barcha kasb egalari muloqot va shaxslararo 
munosabat sohasida yuqori malaka va tajribani egallashlari zarur. Har qanday malaka va tajriba, ayniqsa, mustaqil 
fikrlash tajribasi dastavval bilish jarayonlarinig rivojlanishi, bilimlarni o‗zlashtirilishi bilan belgilanadi.
Demak, shaxsda idrok xususiyatlarinig shakllanish bosqichlarini, tarkibini va rivojlanishining o‗ziga xos 
tomonlarini o‗rganish va zarur vaqtda kerakli psixologik-pedagogik choralarni ko‗rish muhim. Bundan tashqari 
shaxsning jamoadagi o‗yin, o‗qish va mehnat faoliyatining samaradorligi shu uning idroki va tafakkuri o‗rtasidagi 
o‗zaro munosabatlarning qandayligiga bog‗liq. O‗quvchilar dars yoki darsdan tashqari jarayonda atrof muhitni idrok 
etishi, olamga bo‘lgan munosabatlarini namoyon etishi ularning bilish jarayonlarini rivojlanishi va boshqa ko‗pgina 
omillar ta‘sir etadi [4]. 
Biz tabiatni
idrok etish, atrof-muhitga bo‘lgan tasavvurlarini anglash, shakllantirish bo‗yicha o‗tkazgan 
tadqiqotlarimiz davomida ―Naturafil‖ metod va ―Alternativ‖ metodlardan foydalanildi. Ushbu metodlar 
o‘quvchilarning tabiatga, atrof- muhitga bo‘lgan munosabatlarini aniqlashga, hamda metodikaga oid vazifalarni 
bajarishda vaqt chagaralanishi ularni bevosita qaror qabul qilish xususiyatlarini o‘rganishga imkon beradi. O‘tkazilgan 
tadqiqot asosida olingan natijalar tahlili o‗quvchilarda tabiatni idrok qilish jarayonidagi holatga doir quyidagi 
ko‗rsatkichlar aniqlandi. 
1-jadval 
O‗quvchilar tabiatni idrok etish diagnostikasi natijalari 
 
Vazifalar 
O‗g‗il bolalar 
Qiz bolalar 
1-topshiriq 
5,39 
1,45 
2-topshiriq 
5,85 
2,03 
O‗quvchilarning qaror qabul qilishini vaqt idrok etishi bilan bog‗liqligini aniqlash uning rivojlanishini psixologik jixatdan 
o‗rganish maxalliy sharoitimiz uchun dastlabki qo‗yilgan qadamdir. Bu mamlakatimizda psixologiya fanining mazkur yo‗nalishi 
bo‗yicha tadkikotla'r uchun yangi jabxalarni ochishning asosiy omili bo‗lishi mumkin, deb xisoblaymiz. 
Birinchi test natijalariga ko‗ra o‗quvchilarning tabiatni idrok qilishni aniqlashga qobiliyatlari bo‗yicha 
ko‗rsatkichlari o‗rtacha darajada ekan (5.85±1.45). Bundan ko‗rinadiki, ular test topshiriqlarini bajarishda o‗z tushunchalariga 
ega bo‗lsalar-da, ayrim savollarga javob berishda qunt qilish,diqqatni jamlashda shoshma-shosharlikka yo‘l quyganliklari, 
fikrlarini bir joyga to‗plashdan ko‗ra, ularning tarqalib ketishga yo‗l qo‗yganliklariga guvoh, bo‗lindi. Balki bunga test 

---

12 
topshirig‘ini bajarish uchun berilgan vaqt qisqadek tuyulganligi va operativ fikrlashga imkon topa olmaganliklari sabab bo‗lishi 
mumkin.
O‗quvchilarni tabiatni idrok qilishga qaratilgan ikkinchi metodikani bajarishga qaratilgan ko‗rsatkichlari (5.369±2.03) 
o‗rtachadan biroz yuqori bo‗lib, ularda mavxum, hatti harakatlardan ko‗ra yaqqol- vaziyatli uslubda idrok qilish ustunlik 
qilayotganligidan dalolat berdi.
O‗quvchilarning axborotlarni ko‗rish orqali (vizual) qayta ishlashlari va mantiqiy xulosalashlarida vizual reaksiyaning o‗rni 
muximdir [2]. O‗quvchilardagi vizual reaksiyaning o‗rganish natijalari ham o‗rtachaga yaqin darajada ekanligini ko‗rsatdi 
(28.42±2.03). Ta‘lim jarayonida shaxsning aqliy rivojlanishida fazoviy narsalar, illyustratsiya, grafik va chizmalar, 
modellarni ko‗rgazmali taqdim etish o‗quvchilarda vizual intellektning shakllanishi ijobiy sabab bo‗lishi mumkindir[3]. 
Shu tufayli zamonaviy pedagogik texnologiyalarda taqdim etilayotgan axborotlarni ko‗rgazmali tarzda taqdim etishning 
muhimligiga muttasil alohida e‘tibor berilayotganligi muhimdir. Bu borada oliy ta‘lim muassasalarida pedagoglarning 
ko‗rgazmali vositalardan foydalanish masalalarini tashkil etishdagi kamchiliklarni tuzatishga ko‗mak berish lozim. 
Qaror qabul qilishda xato imkoniyatlarni istisno qilish metodikadagi mantiqiy fikrlash orqali qaror qabul qilishni 
baholash mezoni bo‗yicha topshiriqlarning to‗g‗ri bajarilgani hamda ularni bajarishga ketgan vaqt sarfi hisobga olinadi. 
Birinchi va ikkinchi topshiriqlarni bajarishda o‗quvchilarning fikrlash jarayonidagi qaror qabul qilish operatsiyalari 
bilan bir qatorda kuzatuvchanlik, operativlik va vizual mulohazalashga ham zarurat tug‗iladi. Shu jixati bilan 
o‗quvchilarning topshiriqlarni bajarishda ortiqcha vaqt sarflashlariga to‗g‗ri keldi. 
2.-jadval