Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта таълим вазирлиги

Пойдеворларнинг емирилишига таъсир қилувчи омиллар:
сизот сувлари сатҳининг ўзгарувчанлиги; 
сизот сувларининг агрессивлик даражаси; 
пойдеворга тушадиган юкнинг ортиши ѐки уни юкланиш 
шароитининг ўзгариши; 
қурилишда ер остки қисмининг сифатсиз бажарилиши; 
сифатсиз қурилиш ашѐларидан фойдаланиш; 
пойдевор ва бошқа ер ости конструкцияларини эксплуатацияси 
қоидаларининг бузилиши.
Бунда, алоҳида таъкидлаш лозим бўлган нарса, ертўла қисмининг сизот 
сувлари ѐки маиший сувларнинг кўтарилиши. Ертўлаларнинг сув босиши, 
гидроизоляциянинг бузилиши натижасда юзага келади.
Сўнгги йилларда республикамиз ҳудудларида сизот сувлари сатҳининг 
сезиларли даражада кўтарилганлиги, биноларда маҳаллий дренаж тармоғини 
лойиҳалашда, бинони сизот сувларидан ҳимоялашдаги муҳим мухандислик 
тадбирларни кучайтиришни тақозо этади.
 
3.4.2. Деворларда учрайдиган шикастланишлар 
Деворларда ѐриқларнинг пайдо бўлиши ички кучлар тақсимоти 
бузилганлигидан далолат беради. Ёриқлар девор конструкциясида турли 
хилдаги зўриқиш ва деформацияларнинг ташқи белгиси бўлиб ҳисобланади.
Бундай дарзлар аниқланганда, авваломбор уларни келтириб чиқарувчи манбани 
аниқлаш муҳим ҳисобланади.
Деворларнинг шикастланиши ва деформацияланишига олиб келувчи 
сабабларга қуйидагилар киради:
Бинонинг бир қисмини нотекис чўкиши, бунда деворда қўшимча 
кучланганлик ҳолати юзага келиб, у ѐриқларнинг пайдо бўлишига олиб келади; 

---

71 
Таъсир қилувчи юкга нисбатан конструкция материалининг юк 
кўтариш қобилиятини мос келмаслиги; 
Бинонинг узунлиги бўйича ҳарорат чокларининг йўқлиги; 
Деворларда турли мақсадлар учун техник талабларга риоя қилинмаган 
ҳолда қўшимча оралиқлар қуйилганлиги; 
Заминнинг деформацияси (етарлича чуқурликда ўрнатилмаган 
пойдеворларнинг грунт деформацияси натижасида чўкиши);
Мавжуд бинога тақаб ѐки ѐнидан янги йирик иншоотларнинг барпо 
қилиниши ва ҳ.к.. 
Девордаги ѐриқларнинг ташқи кўриниши ва характерига қараб, уларнинг 
келиб чиқиши сабабини аниқлаш мумкин. Масалан, қаттиқ совуқ натижасида 
заминнинг музлаб, кўпчишидан деворнинг пастки қисмидаги дарзлар юқори 
қисмидагидан кичикроқ бўлади. Пастга қараб кенгаювчи ѐриқлар заминнинг 
чўкиши натижасида юзага келади [2]. Агар ѐриқлар пастдан тепага кенгайиб 
борса ва бу ҳолат заминнинг музлашидан кўпчиш натижасида содир бўлмаган 
бўлса, унда деформацияни келтириб чиқарувчи сабаб бино остидаги замин 
грунтининг турли жойларда турлича деформацияланиш хусусияти билан 
изоҳланиши мумкин.
Деворларда пайдо бўлувчи ѐриқлар, уларнинг келиб чиқиши тафсилотига 
кўра 3.3-жадвалдаги каби 4 хил бўлиши мумкин. Булар, киришиш, ҳарорат, 
чўкиш ва коррозия таъсирида пайдо бўлувчи дарзлардир.
Девор ва тақалиб бириккан жойлардан сув ўтказувчанлик – панелларда
дарзларнинг мавжудлигидан, тақалиб бириккан жойларда, дераза ромларининг 
оралиқлар билан зич жойлашмаганлигидан дарак беради.
Деворлар ва чокларнинг музлаши – иссиқлик изоляцияси қатламининг 
етарли эмаслигидан; ҳарорат-намлик деформацияси таъсирида унинг таркибини 
бузилишидан; намланиш (юқори даражадаги бошланғич ѐки эксплуатацион 

---

72 
намлик); томдан сув ўтиши; чордоқ ѐпмасининг иссиқлик сақлаш қатламининг 
бузилиши ва ҳ.к. натижасида юзага келади. 3,4-расмда замин деформацияси 
билан боғлиқ бўлган баъзи ҳолатлар кўрсатилган.
Киришиш натижасида пайдо бўлган дарзлар девор юзасида тартибсиз 
тўрсимон кўринишга эга бўлиб, дарзларнинг кенглиги 0.3 мм гача бўлганда 
конструкция ҳолати қониқарли деб ҳисобланади.
Ҳарорат таъсирида деворларда пайдо бўлган дарзлар ҳароратнинг кескин
ўзгариши натижасида пайдо бўлади. Ҳарорат чоклари бўлмаган ҳолатда дарзлар 
сарбасталар, оралиқ деворлар, дераза бўшлиқлари бурчакларида пайдо бўлади.