Mavzular. Tat fanining predmeti, maqsadi va vazifalari. Zamonaviy kompyuterlar va ularning arxiterturasi. Xotira qurilmasi, axborotlarni kiritish-chiqarish qurilmalari. Ma’ruza rejasi

1943-yil boshi  —  Amerika XDF murakkab ballistik  hisoblashlarini  bajarishga mo‘ljallangan 

Mark I dastlabki amerika hisoblash mashinasi sinovdan muvaffaqiyatli o‘tdi. 

1943-yil oxiri  —  Colossus  maxsus  mo‘ljallangan  britaniya  hisoblash  mashinasi  ishlay 

boshladi. Mashina maxfiy kodlarni tahlil qilish ustida ishladi. 

1944-yil —  Konrad  So`ze  yanada  tezroq  ishlovchi  Z4  kompyuterni  hamda  birinchi  yuqori 

darajadagi Plankalkyul dasturlash tilini yaratadi. 

1946-yil — birinchi ENIAK universal elektron hisoblash mashinasi yaratildi. 

---

17 

 

1943  yili  Govard  Eyken  tomonidan  AQSh  harbiylari  buyurtmasiga  asosan  Mark  I  nomli 

kompyuter  yaratildi  va  undan  harbiy  maqsadlarda  foydalanila  boshlandi.  Shu  yili  Jon  Mochli  va 

Presper  Ekkert  tomonidan  ENIAK  (Electronical  Numirical  Integrator  and  Calculator  –  elektron 

raqamli jamlagich va hisoblagich) deb nomlangan kompyuter  yaratish ishlari boshlab  yuborildi va 

1945  yil  bu  kompyuter  ishga  tushirildi.  Bu  kompyuter  butkul  elektron  va  magnit  qurilmalarda 

yaratilgan  birinchi  kompyuter  bo'lib,  bunday  kompyuterlar  keyinchalik  kompyuterlarning  birinchi 

avlodi deb atala boshlandi. 

ENIAK 18000 ta elektron lampa trioddan va bir necha mingta relelardan yasalgan bo'lib, 300 

kvadrat  metrdan  kattaroq  yuzaga  ega  xonaga  joylangan  edi.  Uning  lampalari  tez  qizib  ketar  va 

ishdan  chiqar  edi.  Shu  sababli  bu  kompyuter  bir  necha  minut  ishlab  to'xtab  qolar  edi.  Bundan 

tashqari, bu kompyuterni dasturlash uchun turli registrlar bir-biri bilan simlar yordamida birlashtirib 

chiqilar edi. Oradan to'rt yil o'tib, kompyuterning xotirasida ma'lumotlar bilan birga dasturlar ham 

saqlana boshlandi. 

Birinchi  avlod  kompyuterlarida  dastur  tuzish  oson  ish  emas  edi.  Buning  uchun  mashina 

kodidan foydalanilar edi. Bu usulda dasturda bevosita mashina farmoyishining kodi va undan keyin 

ma'lumot saqlanadigan registr yoki xotira uyasining manzili ko'rsatilar edi. 

Kompyuter  joylashgan  xona  issiq  joy  bo'lganligi  sababli  kompyuterning  ichi  turli 

hashoratlarga  to'lib  ketgan  edi.  Bu  hashoratlar  rele  kontaktlarida  qisqa  tutashuvga  va  kompyuter 

ishining  to'xtatishiga  sabab  bo'lar  edi.  Dasturchilarning  ko'p  vaqti  hashorat  ishdan  chiqargan 

relelarni  topish  va  ularni  almashtirishga  sarf  bo'lar  edi.  Shu  sababli  kompyuterdagi,  keyinchalik 

kompyuter  dasturidagi  xato  va  kamchiliklarni  topuvchi  qurilma  va  dasturlar  bugger  –  qo'ng'iz 

tutuvchisi deb atala boshlandi va hozirgacha bu nomdan foydalaniladi.  

1948  yili  amerikalik  Shotkli  familiyali  fizik  tomonidan  tranzistor  deb  ataluvchi  yarim 

o'tkazgichli asbob yaratildi. Tranzistorlar lampalardan o'lchamlari, kam energiya iste'mol qilishlari, 

eng asosiysi, ishonchliligi, ya'ni uzoq vaqt ishdan chiqmasligi bilan ajralib turar edilar va ular tezda 

elektron lampa – triodni iste'moldan siqib chiqara boshladilar.