Toshkent «Adolat» 2018 davlat va huquq nazariyasi

340

Odilqoriyev X.T. 

Davlat va huquq nazariyasi

O‘zbekiston Respublikasi milliy huqu-

qiy tizimi – nisbatan global ijtimoiy tizim 

bo‘lmish jamiyatning jo‘shqin rivojlanayotgan 

tarkibiy qismlaridan biridir. Huquqiy tizim- 

ning taraqqiy etganlik darajasi, mamlakatdagi iqtisodiy, ijtimoiy, siyosiy vazi-

yat bilan bevosita bog‘liq bo‘lib, aholining siyosiy-huquqiy ongi va madani-

yatida namoyon bo‘ladi. Nafaqat huquqshunoslar, balki barcha fuqarolarning 

huquqiy tizim to‘g‘risida muayyan tasavvurga ega bo‘lishlari fuqarolik jamiyati 

barpo etish maqsadlariga erishish uchun nihoyatda muhimdir.

Mamlakatimiz milliy huquqiy tizimining mazmun-mohiyatini to‘la tavsif-

lash uchun «huquqiy tizim» tushunchasini tahlil qilish maqsadga muvofiq. Umu-

man aytganda, «tizim» tushunchasi yunoncha «systema» so‘zidan olingan bo‘lib, 

«qismlardan iborat butun» degan ma’noni anglatadi. Voqea va hodisalarni tizimli 

o‘rganish falsafa fanining alohida yutug‘i bo‘lib, bugungi kunda barcha sohalar-

ga, jumladan, huquq sohasiga ham joriy etilmoqda. Falsafiy nuqtayi nazardan 

«tizim» ichki izchillik va o‘zaro aloqadorlikni, munosabatlarning bir butunligini 

anglatadi. Tizimning muhim jihati uning strukturaviy xususiyatga ega ekanligi, 

ya’ni voqelikning ichki tarkibiy qismlarga egaligi, bu qismlar orasida pog‘onali 

bo‘ysunishning yuzaga kelishi hamda ularning nisbiy mustaqilligidan iborat

1

.

Har bir fan o‘zi o‘rganayotgan obyektning mazmun-mohiyatini ochish-

ga tobora chuqurroq kirib borar ekan, tadqiq etilayotgan ijtimoiy hodisalarga 

tizimli yondashuv, tizimli tahlil usullarini kengroq qo‘llay boradi. Bu esa, in-

sonning o‘zini o‘rab turgan hodisalar to‘g‘risidagi bilimlarini tobora kengaytirib 

borishiga imkon beradi.

Tizimli tadqiqotlarning dolzarbligi ikki muhim holat bilan belgilanadi. 

Birinchisi, tabiiy va ijtimoiy hodisalarni tizimli, yaxlit tarzda anglash ehtiyoji 

o‘sib borayotganligi bo‘lsa; 

ikkinchisi, zamonaviy nazariy bilim va amaliy faoli-

yat chuqurlashib borayotganligi tufayli ularni yaxlitlikda o‘rganish zaruriyati 

yuzaga kelayotganligidir. Shu sababli bilim va ijtimoiy faoliyatni tizimlashti-

1 

Qаrаng: Блауберг И.В., Юдин Б.Г. Понятие целостности и его роль в научном познании. – М., 

1972. – С.16; Афанасьев В.Г. Системность и общество. – М., 1980. – 21–31-betlar.