Menejment nazariyasi

O’QUV-USLUBIY  MATERIALLAR
1. 
«Toshkent  yog'-moy  kombinati»  OAJning  marketing  strate- 
giyasini  ishlab  chiqishda  statistik  va  simpleks  tahlil.
Bozor  iqtisodiyoti  sharoitida  ishlab  chiqaruvchilardan  tezlikda 
bozordagi  talab  o’zgarishlariga  moslashish  talab  etiladi.  Ushbu 
muammoni  hal  etish  kompleks  vazifalarni  bajarishni  talab  etib, 
ular  orasida  bozor  talabiga  mos  keluvchi  xaridorbop  go'sht  va  sut 
mahsulotlarini  ishlab  chiqarishni  tashkil  etish  muhim  hisoblanadi. 
Ushbu  vazifani  bajarish  quyidagilarni  o‘z  ichiga  oladi:  strategik 
qarorlarni  ishlab  chiqish  va  uni  amalga  oshirish;  tezkor-taktik  qaror- 
larni  ishlab  chiqish  va  uni  amalga  oshirish.
Strategik  qarorlarni  ishlab  chiqishda  sifat  usullari  qo’llanilib, 
ular  korxona  faoliyati  va  m ahsulotini  yaxshilashning  alohida 
yo’nalishlari  yig'indisini  anglatuvchi  xo'jalik  portfelini  yaratishga 
yo’naltirilgan  bo’ladi.

---

Bu  kabi  usullarga  keng  miqyosda  e’tirof  etilgan  strategiya  matritsa- 
lari:  «Ansoff  matritsasi»,  M .  Porterning  «Umumiy  strategik  mode- 
li»,  «Boston  konsalting  grupp»  firmasining  «Bozor  ulushi-bozor 
o'sishi»  matritsasi  (portfolio-tahlil),  «Jeneral-Elementrik-Mak-Kinzi» 
matritsasi  va  boshqalar  kiradi.
Tezkor-taktik  qarorlami  ishlab  chiqishda,  odatda,  miqdoriy  usullar 
qo'IIanilib,  u  strategik  qarorni  ishlab  chiqish  bosqichida  korxonaning 
tanlagan  o'sish  varianti  va  rivojlanish  faoliyati  doirasida  ishlab 
chiqarish  dasturini  muqobillashtirishga  yo'naltirilgan  bo'ladi.  Korxo­
na  ishlab  chiqarish  dasturini  shakllantirishda  muqobillashtirishning 
umumiy  qabul  qilingan  me’zoni  mahsulot  sotishdan  olingan  foydani 
maksimallashtirish  hisoblanadi.
Samarali  marketing  strategiyasini  tanlashda  yuqori  foyda  kel- 
tiradigan  mahsuiot  turlarini  aniqlash  muqobillashtirish  masalalari 
jumlasiga  kirganligi  bois,  uni  yechishda  chiziqli  dasturlash  usulidan 
foydalanamiz.
Haqiqatda  tadbirkorlik  korxonasida  ishlab  chiqarilayotgan  yog' 
mahsulotlari  turidan  shunday  turini  tanlash  kerakki,  unda  maqsad- 
li  funksiya  maksimum  qiymatga  ega  bo'lsin:
m  K
'L 'L p * mxn~ *max
 
( i )
i=/  * = /
Bunda  quyidagi  chegaralarga  erishilsin:
-  resurslardan  foydalanish  bo'yicha
£   S a .* * *  
wr,
  0  =
1
,...,л) 
(2)
*=l  /=!
-  yog'  mahsulotini  ishlab  chiqarish  hajmi  bo'yicha:
А ш ш   ^  
^  
D
l m x ,  
( i   =   1 , . . . ,   m
)  
( 3 )
k = [
-
  yog'  m ahsulotlari  ishlab  chiqarish  h a jm la rin ing   salbiy 
bo'lmasligi  uchun:
bu  erda 
i  -
  mahsulot  turi;
xjk  -
  texnologiya  bo'yicha 
i
  -turdagi  yog'  mahsuloti  yetishti- 
rish  miqdori;

---

р ш-  k  -
  texnologiya  bo'yicha 
i
  -turdagi  yog'  mahsuloti  birligi- 
dan  olinadigan  foyda  miqdori;
airk  -  i
  -turdagi  go'sht  mahsuloti  birligiga 
k
  -  texnologiya 
bo'yicha  sarf  qilinadigan 
r
  -  turdagi  resurs  me’yori;
W  -  r
  -  turdagi  mavjud  resurs  miqdori;
D.  .  ,D 
-  i  -
  turdagi  talab  qilinadigan  yog'  mahsuloti  mini-
( tm n T 
(m a x 
&  
^  
o  
j
 
o
mal  va  maksimal  miqdori.
(1)—(4)  masalaning  hal  etilishi  yuqori  foyda  keltiradigan  yog' 
mahsulotlari  turini  aniqlash  imkonini  beradi:
xik
 >o 
(4)
Yog'  mahsulotlari  ishlab  chiqaruvchi  qo'shma  korxonalarning 
faoliyatini  strategik  rejalashtirishda  tovar  siyosati  muhim  o'rin  tu- 
tadi.  Marketingning  tovar  siyosati  qo'shma  korxonaning  davriy  va 
uzoq  muddatli  maqsadlariga  muvofiq  sotishga  ishlab  chiqarilgan 
tovarlarning  eng  qulay  tarkibini  aniqlash  va  saqlashdan  iborat.
Bozorda  tovar  siyosatini  qo'llash  tegishli  strategiyani  ishlab  chi- 
qishni  talab  etadi.  Xorijlik  tadqiqotchilar  quyidagi  marketing  strate- 
giyalarini  ajratadilar:
-  tovar  aniq  ko'rinishidan  raqiblar  tovaridan  farq  qlishi  kerak;
-  bozorning  har  bir  segmenti  bo'cha  turli  marketing  element- 
larini  ishlab  chiqish;
-  har  bir  ishlab  chiqarilayotgan  tovar  turi  uchun  uni  qo'llash 
sohasini  qidirib  topish,  talabni  shakllantirish  va  o'tkazuvchi 
rag'batlantirishni  kuchaytirish;
-  yangi  bozorga  yangi  tovar  bilan  kirish;
-  yuqori  raqobatbardosh  tovarni  yaratish  yo'li  bilan  yetakchi- 
likka  erishish;
-  mutlaq  yangi  tovar  turini  ishlab  chiqarish.
Tovar  siyosatini  amalga  oshirishda,  ayniqsa,  yog'  mahsulot­
lari  ishlab  chiqaruvchi  korxonalar  uchun  mahsulot  assortimentini 
o'rganish  ham  muhimdir.
A ssortm ent  siyosati  ishlab  chiqarilayotgan  mahsulotlarning 
navini  tanlash  hamda  texnologik  vazifalar  va  korxona  tajribasidan 
foydalanish  muvofiqlashuvini  ta’minlovchi  ishlab  chiqarish  tuzil- 
masi,  ishlab  chiqarilgan  tovarlar  foydaliligi  va  yangilik  kiritish  xara- 
jatlarini  aniqlashni  ko'zda  tutadi.

---

Assortment  siyosati  vazifasi  strategik  darajada  hal  etiladi,  ya’ni 
bu  masalaga  tegishli  har  bir  qaror  qabul  qilish  qo'shma  korxonaning 
umumiy strategik maqsadidan kelib chiqadi. Bunday yondashuv kichik 
korxonaning pirovard  maqsadga  erishishini  ta’minlaydi,  tijorat  strate­
giyasi  tashkil  etuvchilarni  o'zaro  birlashtiradi  hamda  mavjud  resurs- 
lardan  oqilona  foydalanishga  imkoniyat  yaratadi  (rasm).
Qo'shma  korxonalarda  yaxshi  o'ylab  topilgan  assortiment  siyo­
sati  yuqori  daromad  olinishini  ta’minlabgina  qolmay,  balki  korxo­
naning bozorda mustahkam o'rnashishi, iste’molchilarninghurmatini 
qozonishi,  korxona  imijini  oshirishni  ham  ta’minlaydi.