Мавзу: «Жисмоний шахслардан олинадиган ер солиғи ва мол-мулк соли¨ини ¦исоблаш ва такомиллаштириш масалалари»

3. Jismoniy shaxslar daromadlarini soliqqa tortish tartibi 

Bugungi  kunda  soliq  yuki  o’z  mohiyati  va  uning  to’lovchisining  shakliga 

ko’ra  yuridik  yoki  jismoniy  shaxs  zimmasida  turishini  inobatga  olgan  holda, 

birgina bilvosita soliqlarning undirilishi jarayonlarida soliq to’lovchilarning har 

ikkalasi  ham  ishtirok  etishini  kuzatish  mumkin.  Lekin  soliq  yuki  so’nggi 

iste’molchi  jismoniy  shaxs  ya’ni  aholi  zimmasiga  tushayotganligi  hech  kimga 

sir emas. 

Aholi  real  daromadining  ehtiyoj  uchun  etarli  ta’minlanganligi  darajasi 

bilvosita soliqlar yukining oshishi hamda inflyatsiyaning o’sishi natijasida sekin 

astalik bilan xarid qobiliyatini pasaytirib boradi. Agar soliqlarni to’plashda faqat 

byudjet daromadi asosiy ahamiyatni tashkil qilsa, tabiiyki ushbu holat aholi real 

daromadlarining  sezilarli  qismini  byudjetga  olib  qo’yish  asosida  tashkil  etiladi 

va natijada aholi orasida kambag’allar soni ortib boradi. 

Bu  o’rinda  aholi  real  daromadlarini  o’zida  ko’proq  saqlab  qoldimi  yoki 

kamroq  saqlamoqdami,  bu  o’z-o’zidan  soliq  yukining  ko’p  yoki  kam  ekanligi 

bilan  belgilanadi.  Bugungi  kunda  aholi  real  daromadlarini  oshirib  borishga 

qaratilgan  soliq  ma’murchiligida  olib  borilayotgan  islohotlar  soliq  yukining 

kamaytirish  masalasi  o’z  muhim  ahamiyatini  saqlab  kelayotgan  bir  vaqtda 

quyidagilarni amalga oshirishni maqsadga muvofiq deb hisoblaymiz. 

---

 

17 

Bozor  iqtisodiyoti  sharoitida  jismoniy  shaxslardan  olinadigan  soliqlar  

davlat byudjetining muhim daromad manbai bo’lishi bilan birga millionlab aholi 

turmush tarziga ta’sir ko’rsatishning muhim dastagi hisoblanadi. 

Aholining jami turdagi daromadlari manbai - ish haqi, pensiya, stipendiya, 

nafaqalar,  mukofot,  foyda,  dividend,  zayom  va  lotereya  yutug’i,  bank  to’lagan 

foiz  puli,  ko’chmas  mulkdan  kelgan  renta  to’lovi  va  ijara  puli,  sug’urta 

qoplamalari  va  boshqalardan  iborat.  Sanab  o’tilgan  daromadlarning  pensiya, 

nafaqa  va  stipendiyadan  tashqari  barchasi  soliqqa  tortiladigan  daromadlar 

hisoblanadi.  Bugungi  kunda  bu  boradagi  xar  bir    o’zgarish  nafaqat  iqtisodchi, 

olim  va  amaliyotchilar  balki  keng  xalq  ommasi  tomonidan  muhokama  qilib 

kelinmoqda. Aksariyat hollarda asosiy e’tibor daromadning soliqqa tortiladigan 

miqdori, ya’ni, soliq yuki masalasiga borib taqalmoqda. 

Chunki soliq yuki muayyan mamlakatda mavjud soliq tizimi hamda davlat 

soliq  siyosati  mazmunini  ifodalovchi  asosiy  ko’rsatkichlardan  biri  hisoblanadi. 

Jismoniy  shaxslardan  olinadigan  soliq  yukiga  baho  berar  ekanmiz,  shu  o’rinda 

biz daromad solig’ini yetakchi ahamiyat kasb etishini anglashimiz zarur.  

Jismoniy  shaxslarga  xo’jalik  mehnat  shartnomasi,  fuqarolik  –  huquqiy 

shartnomalari bo’yicha ish haqi, mukofot va boshqa qator daromadlar to’lovchi 

korxona,  tashkilot,  muassasa  soliqlarni  to’liq,  to’g’ri  hisoblash  va  o’z  vaqtida 

byudjetga o’tkazib berish javobgarligini o’z zimmalariga oladilar. Fuqarolarning 

olgan  daromadlari  to’g’risida  soliq  idoralariga,  fuqaroga  bildirish  va 

ma’lumotnoma yozib berish vazifasi ham yuridik shaxslarga yuklatilgan. 

 Jismoniy shaxslardan olinadigan soliq yukiga baho berish ancha murakkab, 

chunki u yuridik shaxs tomonidan to’lanadigan soliqlarni ham  o’z ichiga olishi 

bilan ifodalanadi. 

---

 

18 

4-jadval