H. H. Imomov investitsiyalarni tashkil etish va

kapitabiing
 bir qismi (AV)
II  mamlakatga ko‘chadi,  chunki investitsiyalardan keladigan foyda 
ikkala majnlakatda turlichadir.  Shundan so‘ng investitsiyalardan kela­
digan foyda  BR darajasida balanslashadi.  Buning natijasida I niam- 
lakalning o‘z kapitali yordamidagi ishlab chiqarish hajmi segment- 
larining  yig‘indisiga  teng  bo'lib,  mahsiilotlar  ichki  investitsiyalar 
hisobiga,  -  II  mamlakatga  qilingan  xorijiy  investitsiyalar  hisobga 
olingandir.  Kapitalning bir qismini II mamlakatga investitsiyalash 
hisobiga  yalpi  ishlab  chiqarish  (yalpi  kapital  hajmi  o‘zgarmagan 
holda) ma’him bir hajmga (h segment hajmiga) o ‘sadi.  Bimda kapi- 
taldan olingan daromad ham KS dan KE darajagacha oshadi. Kapi­
tal egalarining daromadi hajmgacha o‘sib, boshqa ishlab chiqarish 
omillari egalarining daromadi S segment hajmida boladi, xolos.
Boshqa tomondan, kapitahii I mamlakatdan II mamlakatga oqib 
kelishi unda kapitaldan olinadigan foydani K’D hajmidan K’F hajm­
gacha qisqarishiga olib keladi.  Shu vaqtning o‘zida I mamlakatdan
123

---

jalb qilingan va o‘zining ichki kapitalini ishlatish natijasida II mam- 
lakatda  ishlab  chiqarish  hajmi  I  mamlakatdan  II  mamlakatgacha 
kengayadl Albatta, segmentlar xorijiy kapital hisobiga ishlab chiqaril- 
gan bo‘lib, natijada I mamlakat investorlariga foyda tariqasida beri- 
lish zarar.  Shiinday qilib, II mamlakatda ichki ishlab chiqarishning 
sof o‘sishi g segmentga teng boladi.  II mamlakatda kapital qo‘yi- 
lishidan olinadigan foyda pasayishi natijasida kapital egalarining daro­
madi bir muncha qisqaradi, boshqa ishlab chiqarish omiHari egalarin­
ing daromadi esa i dan hajmgacha o‘sadi.
Jahon xo‘jaligi miqyosida qaralganda kapitalning bir mamlakat­
dan ikkinchi mamlakatga oqib o‘tishi natijasida yalpi ishlab chiqa­
rish hajmi o‘sadi.  Bunda h I mamlakatning kapitalini II mamlakatga 
investitsiyalab  samaraliroq foydalanish  natijasida  yiizaga  keladi,  g 
esa II mamlakatga tegishli bo‘lib, shn mamlakatda iavestitsiyalana- 
digan kapital hajmining o‘sganUgi natijasida viijiidga keladi.
Shimday qihb, kapitalning xalqaro harakati (tovarlaming xalqaro 
harakati kabi) ishlab chiqarish omiUarini samaraliroq qayta taqsim- 
lash va iilardan foydalanish evaziga yalpi iimiimjahon ishlab chiqa- 
rishi o'sishiga olib keladi  Bunda, kapitalni eksport qihivchi mam- 
lakatdagi kapital egalarining daromadi o‘sadi va boshqa omillar (ay­
niqsa, mehnat va yer) egalari daromadi esa qisqaradi  Kapitahii im­
port qiluvchi mamlakatdagi kapital egalarining daromadlari qisqa­
radi va ishlab chiqarishning boshqa omillari egalarining daromadlari 
esa o‘sadi
Mamlakatlarning XKM jarayonlarida qatnashishi bir qator ko‘r- 
satkichlar orqaU namoyon bo‘ladi.  Bularga kapital eksporti (impor- 
ti)  hajmi,  kapital  eksporti-importi  saldosi,  mamlakatdagi  xorijiy 
kapitalli korxonalar soni,  ularda bandlar soni va boshqalar kiradi 
Saldodan kelib chiqib, jahon xo‘jaligi mamlakatlarini quyidagicha 
giiruhlash  mumkin:
- kapitalni eksport qHuvchi mamlakatlar (Yaponiya,  Shveytsa- 
riya);
-  kapitalni  import  qiluvchi mamlakatlar  (AQSH,  Buyuk  Bri- 
taniya);
- taxminiy muvozanatdagi mamlakatlar (Germaniya, Fransiya).
Boshqa guruh ko‘rsatkichlar esa kapitalni eksport-knport qilish
darajasiga bog‘hq holda mamlakatlarning XKM dagi taqsimbnishini 
aks ettiradi  Ular quyidagUardir:
124

---

1) Kapital importi koeffitsiyenti (Kik) - xorijiy kapital (XK)ning 
mamlakat  YAlMclagi ulushini aks  ettiradi;  Yevropa  mamlakatlari 
ichida eng yiiqori ko‘rsatkich Belgiya va Lyuksemburgda;
2)  Kapital  eksporti  koeffitsiyenti  (Kek)  -  eksport  qiliuadigan 
kapitalni  (EK)  mamlakat YAIMga nisbatini  aks ettiradi:  Yevropa 
mamlakatlari ichida maksimal ko'rsatkich Niderlandiyaga tegishli;
3)  Mamlakat iqtisodiyotiga  sarflanayotgan  kapital  qo‘yihnalar- 
ning umimiiy hajmida xorijiy kapital ulushini aks ettinivchi ko‘isatkich;
bu  yerda;  Kex  — ehtiyoj  koeffitsiyenti,  XK  -   xorijiy  kapital, 
D(K) -  mamlakatda kapita%a bo‘lgan talab. AQShning kapitalga bo‘l- 
gan ichki ehtiyojlarining 33%  xorijiy kapital hisobiga qondirHadi;
4)  Boshqa  nisbiy  ko‘rsatkichlar  -   niilUy  ishlab  chiqarishda 
xorijiy yoki aralash kompaniyalarning ulushi, o4gan davrga oisba- 
tan kapital eksporti (importi)ni o‘sish sur’atlari, mamlakat aholisi- 
ning har biriga to‘g‘ri keladigan xorijiy investitsiyalar summasi va 
boshqalar.