H. H. Imomov investitsiyalarni tashkil etish va

‘  KoasjTcap  B.M.  Прагаикум  оценка  инвестиций:  Учебное  пособие.  -М.: 
Дашка и К. 2005.  -263 с.
78

---

Investitsiya  fondlari ikki xilga bo‘linadi:  ochiq va yopiq inves­
titsiya fondlari.  Ochiq turdagi invesdtsiya fondlari aksiyalami ulami 
sotib olish majburiyati bhan muomalaga chiqaradi, ya’ni fond qim­
matli  qog‘ozlarining  egalariga  ularning  o'rniga  pul  summasi  yoki 
mol-mulkni ohsh huquqmi beradi, bu ustavda oldindan ko‘zda tu- 
tilishi lozim.  Yopiq  turdagi investitsiya  fondlari aksiyalami ularni 
sotib olish majburiyatisiz muomalaga chiqaradi.
Investsiya  fondlarini tashkil  etishning  o ‘ziga xos  xususiyatlari. 
Investitsiya fondlarining muassislari bo‘hb yuridik va jismoniy shaxs­
lar  ishtkok  etishi  mumkin,  bunda  ularning  soni  ikkitadan  kam 
bolmashgi kerak.  InvestUsiya  fondining  ustav  fondi  eng  kam  ish 
haqining 500 barobaridan kam bolmashgi lozhn.  Fond aksiyalariga 
dastlabki obuna fond davlat ro‘yxatiga ohngan kundan boshlab 30 
kundan kechiktkmasdan amalga oshkiladi.  Fond ustav sarmoyasi- 
niag kamida 75  foizi pul mablaglari bhan tolanishi zamr.  Inves­
titsiya fondi davlat ro‘yxatiga olinib, investitsiya muassasasi sifatida 
faohyat  ko‘rsatish uchun litsenziya olganidan keyin u tashkil etil­
gan hisoblanadi.  Investitsiya muassasasi sifatida faohyat ko'rsatish 
uchun litsenziya 5 yil muddatga beriladi.
Fondni tashkh etishda uning aksiyalari ochiq obuna y o li bhan 
tarqatiladi, bunday obuna boshqaravchi kompaniya tomonidan amalga 
oshiriladi.  Obimaning eng uzoq muddati 6 oy qilib belghanadi.  Obu- 
nanhig yakunlanishida investitsiya fondining ustav sarmoyasi u to ­
monidan amalda joylashtkhgan aksiyalar bhan muvofiqlashtkhadi 
va adhya idoralarida ro'yxatdan o‘tkaziladi.
Investitsiya fondini boshqarish. Investitsiya fondining ohy organi 
aksiyadorlarning timumiy yig'ihshi hisoblanadi Umimhy yig‘ilishning 
maxsus vakolatiga qonun hujijatlari bilan belgilanganlardan tashqari, 
fond  faohyatining  chegaralanishini,  depozhariy  va  boshqaravchi 
kompaniyalar  bhan shartnomalarni m a’quUash kkadi  Aksiyador- 
larnittg  umumiy yigllisMari  o ‘rtasidagi davr  15  oydan  oshmasligi 
kerak.  Ushbu vaqt mobaynida kuzatuvchi kengash tming ohy organi 
hisoblanadi.
Investitsiya fondi investitsiyalarini boshqarish va uning qimmath 
qog‘ozlariportfehnishakUantirishni, shimingdek, fondga maslahat 
xizmatlarini kolsatishni boshqaravchi kompaniya amalga oshkadi. 
Davlat  boshqaravi  idoralari  tomonidan  ta ’sis  ethgan  investitsiya 
muassasalari yoki ustav fondining 25  foizi davlatga tegishli bolgan
79

---

tashkilotlar, shuningdek, alElyatsiyalangan shajslar investitsiya fon­
dining boshqaruvchi kompaniyasi b o la  olmaydi.  Investitsiya fondi­
ning affilyatsiyalangan (tobe) shaxslari deganda yuridik va jismoniy 
shaxslar, boshqaruvchi kompaniya hamda uning mansabdor shaxs- 
laii,  muassislar  va  ovoz  beruvchi  aksiyalaming  10  foiziga  egalik 
qiluvchi aksiyadorlar tushuniladi. Affilyatsiyalangan shaxslar tarki­
biga mazkur boshqamvchi kompaniya  bilan boshqarish to‘g‘risida 
shartnoma tuzgan barcha investitsiya fondlari kiradi
Investitsiya fondining ishtirokchilari boshqaravchi kompaniya­
ning muassisi va a’zosi bo‘lishi mumkia emas, o ‘z navbatida, bosh­
qaruvchi  kompaniyaning  muassislari,  mansabdor  shaxslar,  mu- 
taxassislar  hamda ularning affilyatsiyalangan  shaxslari investitsiya 
fondining ateiyadorlaribola ohnaydi. Investitsiya fondining kuzatuvchi 
kengashlari  hamda  boshqaravchi  kompaniyalar  tarkibiga  davlat 
hokimiyati va boshqaravchi idorakrining mansabdor shaxskri kiri- 
tilishi mumkin emas. Boshqaravchi kompaniya bilan investitsiya fon­
dining aktivkrini  boshqarish  to‘g‘risidagi shartnomani  aksiyador- 
larning umumiy yig'ilishi tomonidan vakil etilgan fondni kuzatuv­
chi  kengashining  raisi  tuzadi.  Kuzatuvchi  kengash  boshqaruvchi 
kompaniya  tomonidan  tuziladigan  bitimlaming  ro‘yxatkii,  shu­
ningdek, bitimlaming xususiyati va hajmiga ko‘ra chegaralarni belgi- 
k sh i mumkin.  Boshqaravchi kompaniya o‘z faoliyatini investitsiya 
fondi nomidan amalga oshiradi, aksiyalari fondga tegishli bolgach, 
korxonalar aksiyadorlarining umumiy yig‘Hishida aksiyador sifatida 
ishtirok  etadi.  Boshqaravchi  kompaniya  tom onidan  olinadigan 
umumiy yillik mukofot pulining miqdori investitsiya fondi sof akt iv­
lari o‘rtacha yillik qiymatining 5 foizidan oshmasligi kerak.
Fond  aksiyalari  birinchi  nashrining  Iiisobi  Markaziy  depozi­
tariyda, keyingi nashrlarining hisobi esa,  Markaziy depozitariy bi­
k n  vakillik munosabatlariga egabo‘lgan boshqa depozitariykrda yuri- 
tiladi.  Depozitariy fond  qimmatli qog‘ozk ri bilan  operatsiyaiarni 
hisobga ok d i va nazorat qikdi, shu jimikdan, qimmatli qog‘ozkrni 
almashtirish,  xarid  qilish  va  sotish  bo'yicha  cheklovlami  amalga 
oshiradi. Depozitariyning talabiga ko‘ra uning vakili fond kuzatuvchi 
kengashining majUsida maslahat ovozi huquqi bilan ishtirok etishi 
mumkin.  Investitsiya  fondi  aksiyadorlarining  reyestri depozitariy 
tomonidan  yuritikdi  Depozitariy  fondning  kredilori  yoki  kafili 
bo‘lish huquqiga ega emas. Fondning, boshqaravchi kompaniya va
80

---

depozitariyning huijallari hamda hisobotiarini fond tomonidan ta- 
yinlangan mustaqii auditor yilliJc tekshiruvdan o‘tkazadi.
TurU xildagi xatarlarni kamaytirishga erishish.  Investitsiya fondiga 
turli xMdagi xatarlarni kamaytirish maqsadida ayrim faoliyat turlari 
bilan shug‘ullanish va mohyaviy yo'qotishlarga olib keluvchi qator 
operatsiyalami amalga oshirish qonun y o li bilan man etiladi Masa­
lan, investitsiya fondi:
-  qimmath  qog‘ozlarga  m ablaglar  sarflash,  opsionlar,  fyu- 
eherslami xarid qilish,  har xil  turdagi kafolatlarni berish va  mol- 
mulkni garovga qo‘yishdan tashqari iavestitsiyaning boshqa turlarini 
amalga oshirish;
- egalari fond  tugatilganidan so‘ng aktivlarni sotib olish uchun 
oddiy aksiyalammg egalariga qaraganda ustunUk huquqlariga ega bo‘lgan 
obligatsiyalar,  imtiyozh  aksiyalar va  boshqa  turdagi majburiyatlar 
(qarz majburiyatlari)ni chiqarish;
- agar aksiyadorlik jamiyatioing oddiy aksiyalarini xarid qilgan- 
dan keyin investitsiya fondining afOlyatsiyalangan shaxsJariga ushbu 
jamiyat aksiyalariuing  10 foizdan ortigl tegishh bolsa, ulami sotib 
olish;
-