H. H. Imomov investitsiyalarni tashkil etish va

8-jadval
Lizing  jarayoni  ishtirokcbilari
Ishlab chiqaravchi  (yet- 
kazib beruvchi, sotuvchi)
Zarur mashina va asbob-uskunalar bilan 
ta’minlovchi (yoki ularni sotuvchi).
Lizing beruvchi
Ishlab chiqarish korxonalaridan (yoki sotuvchidan) 
kerakli mashina  va uskunalarni sotib oluvchi 
hamda ulami o^z inijozlariga yetkazib beruvchi.
Ijarachi (liziag oluvchi)
Ishlab chiqarish vositalarini shartnoma asosida 
ijaraga  oluvchi.
Rivojlangan mamlakatlarda lizing muomalalarini maxsus moliya 
jamiyatlari, jumladan, lizing kompaniyalari, firmalar va yirik banklar 
amalga oshiradi
Lizing muomalalariuing xilma-хД turlari mavjud Ьо‘ЦЬ, amalda 
esa ulamkig quyidagi ikki turi nisbatan ko'proq qo‘llaniladi:
Operativ 
liziag.
  Lizingning bu turida ijaraga berilayotgan texnika 
uskunalarining  ijara  muddati  ularning  xizmat  qilish  muddatiga 
qaraganda qisqa bo'ladi. Mulk egasi tomonidan (hzing beruvchi) ijaraga 
berish maqsadida sotib olingan zarar asbob-uskunalar hamda ularga 
ketgan sarf-xarajatlar faqat  qisman  qoplanadi.
Moliyaviy lizing.  Bu lizing asosida o‘zaro tomonlar imzolangan 
shartnomaga binoan, shartnoma muddati tugagandan so‘ng ijarachi 
lizingga  olingan uskunalarni  qoldiq  qiymati  bo‘yicha  solib  olishi 
mumkin. Bu holda lizingga berilgan mashina va uskunalarga egalik 
qilish huquqi bevosita ijarachiga o‘tad i
Operativ lizing  quyidagi xususiyatlarni o‘z ichiga  oladi:
-  texnik uskimalar va jihozlarni ijaraga beruvchi lizing kompa- 
niyasi  hech  qachon”  barcha  sarf-xarajatlarimni yakka-yu  yagona 
mijozim evaziga qoplayman” qabilida hisob-kitoblarga tayanmaslik;
- ijaraga berilgan texnika, asbob-uskunalaming nosoz holga kelishi 
yoki yo‘qohshi,  shuningdek,  tabiiy  ofatlar  -  zilzila,  yong‘in va  sel 
kelishi oqibatida ko‘rHadigan moddiy zararlar, asosan lizing berav- 
chi kompaniya hisobiga qoplanishini nazarda tutish;
160

---

-  ijara muddati mavjud asbob-uskuna va jihozlarning jismonan 
butunlay ishdan cliiqisb muddatini qoplamasligi darajasida beJgna- 
maslik;
-  kelisMgan  muddat tugagandan so'ng, ijaraga olingan barcha 
uskunalar egasiga,  ya’ni li/iug benivchiga qaytarib beriladi.
Operativ liziag quyidagHarni o‘z  ichiga oladi;
Renting.  Mulkni bir kundan to bir yilgacha bolgan qisqa mud­
datga ijaraga berishni nazarda tutadi.
Xayring. Bunda mulk 1 yildan 3 yilgacha muddatga ijaraga beriladi. 
Odatda, bu muddat o‘rta muddat hisoblanadi.
Yuqoridagi  muonialalar  bir  turdagi  (turdosh)  uskunalarni  bir 
ijarachi tasarrufidan boshqa biriga tez-tez o lib  turishini taqozo etadi.
Moliyaviy lizing bo‘yicha kelishilgan muddat tugagandan so‘ng 
ijarachi tomonidan ijaraga ohagan uskunalar qiymatini tolashi mu­
him ahamiyat kasb etadi Ijaraga berilgan mashina va uskunalar, ular­
ni ishlab  cliiqargan korxona tomonidan belgilangan iqtisodiy foy­
dalanish muddati (amortizatsiya davri)ni olashi, shubhasiz,  liziug 
kompaniyalari kutgau va oldindan belgilagan foydani keltiradi.
Mohyaviy liziug ham o‘z navbatida quyidagi turlarga bo‘linadi;
-  ba’zi xizmat turlarini qamrab oluvchi lizing;
-  levedj-lizing;
-  “paketdagi” lizing.
Ba’zi xizmat turlariui qamrab oluvchi lizing. Bunda liziag kom- 
paniyasi ijaraga ber^gan uskunalarni o‘rnatish, sozlash, mutaxas­
sislar  tayyorlash  kabi  bir  qator  majburiyatlarni  o‘z  zimmasiga 
oladi.
Levedj-hziug.  Bunda ijaraga berilayotgan uskuna va jihozlar nar- 
xitting katta miqdori uchinchi tomondan, ya’ni investordan qarzga 
ohnadi
“Paketdagi” lizing.  Mavjud ishlab chiqarish inshootlarivabiao- 
lar kreditga ЬегШЬ,  zarur bolgan  mashiaa va uskunalar esa ijara­
chiga ijara shartnomasi asosida beriladi.  Liziug muomalalari ularni 
keltirib  chiqaruvchi  obyektiv  shart-sharoitlarga  qarab,  aniqrogl, 
obyektga egalik qilish manbalari nuqtai nazaridan ikkiga: bevosita va 
yana o‘ziga qaytuvchi liziug turlariga bolinadi
Bevosita lizing.  Bunda  Uzing  kompaniyasi mijoz uchun uniug 
buyurtmasi asosida mashiua va uskunalarni ularni ishlab chiqarayot- 
gan korxonalardan sotib  oladi.