Ijtimoiy-iqtisodiyot

 

 

3.1.1-rasm. "Lizing loyixsi" 

 

 

Muallif tomonidan tuzilgan. 

 

Bizning  fikrimizcha,  lizing  kompaniyalarini  to’laqonli  faoliyatini  amalga 

oshirishlari  uchun  quyidagi  shart-sharoitlarga  rioya  etishlari  lozim:  qishloq 

xo’jaligi  korxonalari  lizing  loyihalarini  o’z  moliyaviy  mablag’’lari  bilan 

moliyalashtirishlari  10-20%  darajasida  bo’lishi  zarur:  lizing  muddatini  belgilash 

Qishloq xo’jaligi texnikalarini 

yetkazib beruvchi 

Mashina-traktor narxlari, fermer 

xo’jaliklari va boshqa qishloq 

xo’jalik korxonalari 

                                                       

Lizing kompaniyasi 

Banklar, moliyaviy 

tashkilotlar 

Texnikani 

yetkazib 

berish 

Yetkazib 

berish 

shartnoma 

Texnika uchun 

talabnoma 

Lizing 

shartnomasi 

Kredit 

shartnomasi 

Moliyaviy 

resurslar 

---

71 

 

texnika  va  texnalogiyalarini  xizmat  qilish  muddati  normativiga  va  lizing 

operasiyalarini  o’zini-o’zi  qoplash  muddatiga  asoslanishi  kerak,  kafolat  sifatida 

faqat  korxonalarning  likvidligi,  ya’ni  garovlar,  moliyaviy  kafolatlar,  boshqa 

korxonalarning  kafolatlari  ko’rinishidagi  likvidlgi  bo’lishi  mumkin.  Lizing 

kompaniyalarinng daromadi, lizing marjasi va qarzga olinayotgan vositalar qiymati 

hisobidan bo’lishi maqsadga muvofiq, lizing predmeti uni yo’qolishiga, buzilishiga 

yetishmovchilikdan sug’urtalangan bo’lishi kerak,  lizing loyihalari operasiyalarini 

ko’rib  chiqish  faqat  lizing  oluvchi  imkoniyatlaridan  kelib  chiqqan  holda,  ya’ni 

ularning 

balansida 

ifodalangan 

asosiy 

fondlarining 

mavjudligi, 

uning 

ishlovchilarini  kasbiy  tayyorgarligi  darajasi,  ishlab  chiqarishni  moddiy-texnik 

ta’minoti  va  tashkiliy  tayyorgarligi  holatlarini  inobatga  olgan  holda  amalga 

oshirilishi  lozim:  lizing  predmetlarini  baholash  zarurati  paydo  bo’lganda  betaraf 

ekspertlarni  jalb  qilinishi.  Yuqorida  ta’kidlangan  shart-sharoitlarni  inobatga 

olinishi  va  ularga  to’liq  amal  qilinishi  qishloq  xo’jaligi  korxonalarini 

investisiyalash  uchun  muham  rol  o’ynaydigan  lizing  munosabatlari  ahamiyatini 

yanada oshiradi. 

 

Lizing  loyihasi  operasiyalarini  amalga  oshirishda  yana  muhim  ikki  holatga 

e’tibor  qaratish  maqsadga  muvofiq:  birinchidan,  shunday  mijozlar  bilan  ishlash 

kerakki,  ular  loyihalarda  10-20%  mablag’’lari,  ya’ni  investisiya  uchun  xususiy 

mablag’lari  blan  ishtirok  etishsin.  Ikkinchidan,  investisiya  muammolarini  hal 

qilishda  lizing  munosabatlarini  mohiyati,  o’rni  va  rolini  chuqur  tushunib  yetgan 

mijozlar bilan ishlash lozim. 

 

Yuqoridagilardan  shunday  xulosa  qilish  mumkinki,  Respublikamiz  qishloq 

xo’jaligini  yangi  texnika  va  texnologiyalar  bilan  qurollantirish  uchun  ularda 

investision  loyihalarni  amalga  oshirish  uchun  lizing  operasiyalarining  roli  juda 

kattadir.  Ayniqsa,  iqtisodiy  inqirozlar  sharoitida,  byudjet  taqchiligida,  asosiy 

kapitalni  yetishmasligi  holatlarida  ichki  va  xorijiy  investorlar  kam  bo’lgan 

holatlarda lizing qishloq xo’jaligi ishlab chiqarishni rivojlantirishning hamda agrar 

sohada investision muhitni shakllantirishning muhim omili hisoblanadi. 

---

72 

 

 

Qishloq  xo’jaligida  investision  faoliyatini  rivojlantirish  uchun  yana  bir 

tashkiliy  tuzilma  -  hududiy  axborot-maslahat  markazlari  katta  amaliy-ahamiyatga 

ega.  Ushbu  markazning  asosiy  vazifasi  investisiya  sub’yektlarini,  boshqa  turli  xil 

muqobil qishloq xo’jaligi investisiyalash loyihalari haqidagi shartnomalarni lizing 

oluvchilarga  yetkazishdan  iboratdir.  Chunki,  bunday  markazlarga  hozirgi  vaqtda 

ehtiyoj  katta,  ular  investisiyalarni  jozibadorligi  haqida  ma’lumotlarni  mijozlarga 

yetkazib  berish  bilan  bir  qatorda  korxonalarning  investisiya  loyihalarini  ham 

baholaydi.  Bundan  tashqari  bu  markazlar  investision  jarayon  sub’yektlarini 

texnologik  va  huquqiy  bilim  darajalarini  oshirishi,  qishloq  xo’jaligi  ishlab 

chiqarishning  asosiy  muammolari  bo’yicha  maslahatlar  berishni  amalga 

oshirishlari mumkin. 

 

Hududiy  axborot-maslahat  markazlarini  viloyatlar  hokimliklari  tarkibida 

alohida tuzilma sifatida shakllantirish maqsadga muvofiqdir. Ushbu markazlarning 

moliyaviy  ta’minoti  byudjet  mablag’laridan  emas,  balki  ularning  axborot 

ma’lumotlaridan  foydalanuvchi  jismoniy  va  yuridik  shaxslarning  pay  ulushi 

asosida shakllangan mablag’lari to’lovi asosida beriladigan maslahat, axborotlarni 

yetkizib  berish  orqali  shakllanadigan  mablag’lari  asosida  bo’ladi.  Yana  shuni 

e’tirof  etish  lozimki,  ularning  ma’lumotlari  asosida  viloyatlarda  investision 

kartalarni tuzib chiqish mumkin. 

 

Investision kartalarni tuzish mexanizmi quyidagicha: investision resurslarga 

ehtiyoj sezayotgan qishloq xo’jaligi korxonalari o’zlarining investision loyihalarini 

markazga  taqdim  etadilar.  Markaz  ekspertlari  investisiya  loyihalarini  baholash  va 

investorlarni  izlashdan  oldin  loyiha  uchun  zarur  bo’lgan  axborotlarni  to’playdi. 

Buning  uchun  qishloq  xo’jaligi  korxonalari  loyiha  investision  kartochkalarini 

to’ldiradi. 

 

Investision  kartochkalar  o’z  ichiga  uch  bo’lim  va  biznes-rejaning  qisqacha 

mazmunini  olishi  lozim.  Birinchi  bo’limda  korxona  (fermer  xo’jaligi,  MTP) 

to’g’risida  qisqacha  ma’lumotlar:  uning  nomi,  joylashgan  urni,  rahbarning 

familiyasi, ismi sharifi, aloqa telefonlari, korxonaning tashkil etilgan vaqti, qishloq 

---

73 

 

xo’jaligi  yerlari  hajmi  va  uning  tuzilishi,  ustav  kapital  hajmi,  yuridik  statusi, 

xizmat ko’rsatadigan bank, asosiy ta’sischilari kabilar ifodalanadi. 

 

Uchinchi bo’limda esa investision loyiha bo’yicha takliflar mazmuni: ya’ni 

taklif  etilayotgan  loyihaning  qisqacha  ifodasi, (yangi  qurilish amaldagi korxonani 

kengaytirish  uni  qayta  rekonstruksiya  qismi  texnik  qayta  jihozlash, tugalanmagan 

qurilishni  yakunlanish  muddati),  uni  amalga  oshiriladigan  joy  (tuman,  qishloq  va 

x.z)  va  amalga  oshirish  ko’lami  (texnik-  iqtisodiy  asosnomasi  g’oyasi);  mahalliy 

ma’muriy  hokimyat  tomonidan  loyihani  qo’llash  bo’yicha  tavsiyanomani, 

(loyihaga  aloqadan  barcha  tashkilotlarning  xulosalari)  shuningdek  loyihani 

ta’minlash  uchun  korxonada  mavjud  bo’lgan  resurslar  haqidagi  ma’lumotlar 

ifodalanadi. 

 

Investision  loyihalarni  baholash  uchun  quyidagi  uslublar  qo’llaniladi:  sof 

joriy  qiymat,  daromadlarning  ichki  me’yori,  korxona  foydaliligi  indeksi  va 

boshqalar.  Investisiya  kartalari  shakllantrishning  oxirida  qishloq  xo’jaligi 

korxonalarini investision jozibadorligi hisobga olinadi. 

 

Xulosa  qilib,  aytganda  hududning  investision  kartasi  qishloq  xo’jaligi 

korxonalari  loyihalarining  kartochkalarini  o’z  ichiga  oladi.  Axborot-maslahat 

markazi  investorlarning  qiziqishi  va  intilishiga  bog’lik  holda,  ularga  hududning 

turli  qishloq  xo’jaligi  korxonalari  investisiya  kartochkalarini  taklif  etadi.  Bunda 

investor o’z mablag’larini investsiyalash uchun muqobil tanlash imkoniyatiga ega 

bo’ladi. 

 

Markazning  yuqorida  ta’kidlangan  vazifasidan  tashqari  qishloq  xo’jaligi 

korxonalari  rentabelligini  oshirish  imkoniyatlarini  o’rganish  sohasidagi  ilgor 

tajribalarni o’rganish va ularni targ’ib etish kabi vazifalarni ham bajaradi. Bir so’z 

bilan aytganda, markaz qishloq xo’jaligi ishlab chiqarishini barqaror rivojlanishini 

ta’minlash,  xo’jalik  yuritishning  yangi  usullarini  va  texnologiyalarni  joriy  etish, 

ishlab  chiqarish  samaradorligini  va  daromadlarini  oshirish,  qishloq  aholisini 

ijtimoiy holatini yaxshilash va o’z navbatda investision faoliyatni faollashtirishga 

xizmat qiladi. 

---

74 

 

 

Shunday  qilib,  tadqiqotimizning  ushbu  bobida  investisiyalarning  asosiy 

yo’nalishlari va sabablari hamda qishloq xo’jaligiga investisiya oqimini pastligini 

sabablari  e’tirof  etildi.  Qishloq  xo’jaligi  korxonalarida  asosiy  kapitalni  takror 

ishlab  chiqarishni  oshirish  uchun  amortizasiya  siyosatini  optimallashtirishga 

harakat  qilindi.  Amortizasiya  ajratmalarini  turli  usullarini  tahlil  qilish  asosda  uni 

investisiyalashning  asosiy  manbai  ekanligi  ta’kidlab  o’tildi.  Amortizasiya 

ajratmalari  ajratilgandan  so’ng  qishloq  xo’jaligi  korxonasi  ixtiyorida  qoladigan 

mablag’lar hisobiga investisiya fondini shakllantirish maqsadga  muvofiq ekanligi 

va  uning  asosida  korxona  ixtiyorida  alohida  investisiya  fondini  tashkil  etish 

hisobini tashkil etish lozimligi ta’kidlandi. 

 

Qishloq xo’jaligi hududlari uchun investision faoliyatni faolligi uchun tijorat 

banklari  ishtirokida  lizing  kompaniyalarini  tashkil  etish  lozimligi.  Taklif  qilingan 

investisiya  loyihalari  asosida  hududiy  investisiya  kartalarini  tashkil  etish  zarur, 

bunda asosiy e’tibor xo’jalik joylashgan hududning tabiiy-iqlim sharoiti muhim rol 

o’ynashi alohida asoslab berilgan.