Ijtimoiy-iqtisodiyot

3.1.2-jadval 

Samarkand viloyati Oqdaryo tumani “Xumora-sarka” fermerlik xo’jaligida 

lizing to’lovlarining hisobi va to’lov grafigi (TTZ-80.11. traktori uchun ming 

so’mda) 

 

Asosiy karzni 

kaytarilishi hisobiga 

texnika koldik 

narxining kamayib 

borishi 

Lizing 

davri 

Har yilda lizing 

davriga to’g’ri 

keladigan asosiy 

karz mikdori 

Har yilda 

xisoblangan 

lizing foizi 

mikdori 

Har yilda 

tulanadigan 

lizing to’lovlari 

(asosiy 

karz va 

foizlar)mikdori 

1 

64168,2 

2013 

Fevral 

534,735 

374,316 

909,051 

2 

58820,85 

2014 

5882,085 

3945,9 

9827,985 

3 

52404,03 

2015 

6416,82 

3874,155 

10290,975 

4 

45987,21 

2016 

6416,82 

3424,977 

9841,797 

5 

39570,39 

2017 

6416,82 

2975,799 

9392,619 

6 

33153,57 

2018 

6416,82 

2526,624 

8943,444 

---

67 

 

7 

26736,75 

2019 

6416,82 

2077,446 

8494,266 

8 

20319,93 

2020 

6416,82 

1628,268 

8045,088 

9 

13903,11 

2021 

6416,82 

1194,09 

7610,91 

10 

7486,29 

2022 

6416,82 

729,912 

7146,732 

11 

1069,47 

2023 

6416,82 

280,737 

6697,557 

12 

534,735 

2024 

534,435 

3,120 

537,855 

13 

X 

Jami 

64168,2 

22646,020 

86814,228 

 

Manba:  Oqdaryo  tumani  "Xumora-sarna"  f/xning  hisobot  ma’lumotlari 

asosida tuzilgan.   

 

3.1.2-jadval  ma’lumotlariga  ko’ra,  Oqdaryo  tumanidagi  “Xumora  sarka” 

nomli  fermer  xo’jaligida  TTZ-80.11  traktorini  olish  uchun  uzoq  muddatli  lizing 

shartnomasi  tuzilgan.  Traktorning  umumiy  narxi  75492  ming  so’mli,  lizing 

stavkasining 7%ni, oldindan to’lanadigan avans to’lovi 15%ni yoki 11323,8 ming 

so’mni  lizing  sharnomasi  10  yilga  tuzilgan  bo’lib,  uning  umumiy  summasi 

32712,676  ming  sumni  tashkil  etadi.  Bunda  oylik  lizing  to’lovi  303,017  ming 

sumdan iborat. 

 

Bizning  fikrimizcha,  lizing  operasiyalari  loyihlarida  ishtirok  etayotgan 

mijozlar o’zlarining 10-20% mablag’’lari bilan lizing loyihlarida ishtirok etishsin. 

Ikkinchidan,  lizing  loyihsida  ishtirok  etayotgan  mijozlar  eng  avvalo,  o’zlarining 

investisiya muammolarini hal etayotganliklarini tushinishsin. 

Lizing  operasiyalari  jarayonida  lizing  oluvchi  sub’yektlarning  asosiy  ustunligi 

quyidagilardan iborat deb hisoblaymiz: 

-  ma’lum  muddatdan  keyin  to’lash  sharti  bilan  mulkni  sotib  olish  -  bunda 

oldi-sotdi to’lovlari to’laligicha lizing beruvchi tomonidan moliyalashtiradi. Lizing 

oluvchi  esa  yirik  hajimdagi  to’lovlarni  amalga  oshirmaydi.  Bunday  holat  uning 

ishlab  chiqarishini  rivojlantirish  uchun  moliyaviy  mablag’’larni  shakllantirishiga 

sabab bo’ladi; 

-  ma’naviy  yoki  jismoniy  eskirgan  texnikalarni  almashtirish  imkoniyati 

paydo bo’ladi; 

-  lizingga olingan vositalarni qaytarib olinishi xavfi kamayadi; 

---

68 

 

-  lizingga  olingan  mol-mulk  lizingga  beruvchi  balansi  hisobida  turadi. 

Bunday holat ularni mol-mulk solig’idan ozod qilinishiga olib keladi; 

-  lizingga  olingan  texnikalar  uchun  ijara  to’lovlari  shu  texnikalarni 

o’rnatilgandan  va  ekspluatatsiya  qilish  boshlangandan  so’ng  to’lanadi.  Bu  esa 

ijaraga  olingan  texnikalarni  ishlatish  orqali  yaratilgan  mahsulotlarni  sotishdan 

tushadigan foydadan to’lash imkonyni beradi; 

-  lizing  to’lovlari  ishlab  chiqarish  va  muomala  xarajatlariga  kiradi  ya’ni 

mahsulotning hahiqiy tannarxiga kiritiladi; 

-  davlat  tomonidan  lizing  munosabatlarini  rivojlantirishning  turli  xil 

shakllarini,  ya’ni  soliq  bojxona,  investisiya  imtiyozlari  to’la  qonli  amal  qilishiga 

imkon beradi; 

-  ishlab  chiqarishni  yoki  xizmat  ko’rasotishdan  kam  sarf-xarajat  qilinib, 

ko’proq foyda olishni ta’minlaydi; 

-  lizing  faoliyati  investorlari  uchun  quyidagi  ustivorliklarni  kiritish 

mumkin. 

-  investisiya  va  boshqa  imtiyozlar  hisobidan  davlat  tomonidan  qo’llab-

quvvalanishi; 

-  foydadan to’lanadigan soliqlardan ozod qilinishi; 

 

Bunda  lizing  to’lovi  uchun  dastlabki  avans  to’lovlarni  to’lash  bo’yicha 

olingan tijorat banklari kreditlari uchun imtiyozlar nazarda tutiladi. 

 

Qishloq  xo’jaligi  texnikalarini  ishlab  chiqaruvchilar  uchun  ustunlik,  ishlab 

chiqarilgan  texnika  va  texnikalar  uchun  kafolatli  xizmatlarni  ko’rsatishini  yo’lga 

qo’yish  hisoblanadi.  Lizing  kompaniyalari  uchun  esa  o’zlarining  lizing  faoliyati 

hisobidan me’yoriy bozor foydasini olish hisoblanadi. 

 

Bizning  fikrimizcha,  qishloq  xo’jaligida  lizing  faoliyatini  keng  joriy  etish 

maqsadida  lizing  loyihalarida  ishtirok  etuvchi  qatnashchilar  sonini  oshirish 

maqsadga  muvofiq.  Bunday  holatda  lizing  loyihalari  uchun  molyaviy  xavf-xatar 

(risk)  uning  ishtirokchilari  o’rtasida  teng  taqsimlanib,  ularning  ma’suliyatini 

oshiradi  hamda  moliyaviy  xavf-xatarni  bir  muncha  pasaytiradi.  Lizing  bitmlari 

kafolatlari  tarkibiga  quyidagilarni  kiritish  mumkin:  Lizing  oluvchi,  jihozlar 

---

69 

 

(texnikalar)ni  ishlab  chiqaruvchi,  lizing  beruvchi,  kafolat-bank,  kreditor  bank, 

sug’urta  kompaniyasi,  lizingni  qo’llab  turuvchi  fondlar.  Bunda  kafolat  sifatida 

qatnashuvchi har bir sub’yekt xavf-xatarni 5%dan 25%gacha o’z zimmasiga oladi 

va muayyan darajada daromadga ega bo’ladi. 

 

Lizing munosabatlari mexanizmi birinchi navbatda xususiy lizing faoliyatini 

rivojlantirish  va  rag’batlantirish  orqali  ishlab  chiqarish  korxonalari  (ishlab 

chiqarish  vositalarini)  monopolizmini  tugatishga  qaratilmog’i  lozim.  Shu 

maqsadda  respublika  miqiyosida  lizing  kompaniyalarini  tashkil  etish  zarur. 

Shuningdek  lizing  kompaniyalarin  tashkil  etishni  qo’llab-quvvatlash  qishloh 

xo’jaligi  ishlab  chiqarishiga  investisiyalarni  kiritish  jarayonnini  faollashtirishga 

olib keladi. 

 

Lizing kompaniyalari - O’zbekiston Respublikasi qonunlari doirasida lizing 

faoliyatini  amalga  oshiruvchi  tijorat  tashkiloti  bo’lib,  uning  asosy  maqsadi 

kompaniya ta’sischilarini iqtisodiy manfaatlarini umumlashtirib moddiy mehnat va 

moliyaviy resurslarni daromad (foyda olishga) yo’naltiradi. 

 

Lizing  kompaniyalari  faoliyati  kredita  bo’lib,  qishloq  xo’jaligi  ma’lum 

to’lov, ma’lum shart-sharoit va muddatga lizing oluvchilarga (fermer xo’jaliklari, 

mashina-traktor  narxlari)  egalik  qilish  va  foydalanishga  berish  hisoblanadi. 

Shuningdek  lizing  kompaniyalari  qo’shimcha  bir  qator  xizmatlarni  ham 

bajarishlari  mumkin,  xususan,  uchinchi  shaxslardan  "nou-  xau"  intelektual  mulk 

huquqini,  litsenziya  huquqlarini,  tovar  belgisi  huquqini,  axborot-dastur  va 

boshqalarini  sotib  olishlari,  lizing  faoliyati  predmetiga  kiruvchi  qishloq  xo’jaligi 

texnologiyalarini  montaj  qilish  va  ishga  tushirish  ishlarini  amalga  oshirish, 

kommunikasiya va ishlab chiqarish maydonlarini tayyorlash va boshqa xizmatlarni 

amalga oshirishi mumkin. 

 

Lizing  kompaniyalari  bir  qator  (asosan  uch)  sub’yektlar  o’rtasida 

vositachilikni amalga oshiradi. Birinchi bo’lib, o’z ishlab chiqarishini kengaytirish 

va  yangilashga  intilayotgan  qishloq  xo’jaligi  korxonalari  maydonga  chiqadi. 

Ikkinchi bo’lib, qishloq xo’jaligi texnikalarini yetkazib beruvchilar (ko’p hollarda 

qishloq  xo’jaligi  texnikalarini  ishlab  chiqaruvchi  korxonalar)  maydonga  chiqadi. 

---

70 

 

Bunday  huquqga  chet  ellik  sub’yektlar  ham  ega.  Lizing  munosabatini  uchinchi 

ishtirokchisi  bu-moliyaviy  resurslarni  yetkazib  beruvchi  banklar  yoki  moliyaviy 

tashkilotlar  hisoblanadi.  Bu  uch  sub’yektni  lizing  kompaniyasi  o’zining  lizing 

loyihasida  birlashtirib  turadi.  Birinchi  ishtirokchi  bilan  u  lizing  shartnomasini 

tuzadi,  ikkinchisi  bilan  oldi-sotdi  shartnomasini  tuzadi,  uchinchi  bilan  kredit 

shartnomasini  tuzadi.  Ushbu  o’zaro  manfaatli  kelishuvchilik  yagona  lizing 

loyihasini tashkil etadi (3.1- rasm). 

LIZING LOYHASI