10
|
Пародонт тўқимасини анатомик ва физиологик тузилиш хусусиятлари.
Анатомические и физиологические особенности тканей пародонта.
Parodont - morfologik va funksional jihatidan murakkab to‘qima boiib, tish atrofmi o‘rab va uni alveola kosachasida ushlab turadi. Parodont strukturasini: milk, periodont, alveola suyak o‘sig‘i va sement tashkil qiladi. Bu elementlar o‘zaro jips bogMangan bo‘lib, bir embrional kurtakdan rivojlangandir. M azkur sanab o‘tilgan strukturalarning asosiy qismi mezenxima Ufqimasidan taraqqiy etganligi buning dalilidir. Parodont Ufqimasi o‘ziga yarasha murakkab: bar’er, trofik, plastik, ushlab turuvchi tayanch kabi vazifalarni bajaradi. Milk, epiteliy va qo‘shuvchi tolqima qavatidan iborat bo‘lib, tishlar atrofidan boshlanib obtuvchi burmalar shilliq pardasigacha davom etadi. Milkda so‘rg‘ich qismi, marginal qismi va alveolyar qismlari farqlanadi. Milkda so‘ig‘ich qismi erkin holatda yotgan boiib, marginal sohaga o‘tishdan oldin tish milk tarnovchasini yoki odatdagi tish — milk cho‘ntagini (egatini) hosil qiladi.
Gistologik tuzilishi jihatdan unda milk epiteliysi, krevikulyar (milk egatini ichidan qoplovchi) va biriktiruvchi (sementga yopishgan epitelial birikmani qoplovchi) epiteliy turlari ajratiladi. Milk parodont tobqimasining muhim strukturasi boiib qolgan strukturalarni tashqi muhit sharoitining bevosita ta’siridan saqlab turadi. Tishlar bo‘yin qismigajips yopishib epiteliy va xususiy biriktiruvchi to‘qimali qavatlardan iborat boiib, alveolyar o‘siq suyak usti pardasiga yopishgan boiadi. Milkning alveolyar qismini qoplab turuvchi ko‘p qavatli yassi epiteliy qavat: bazal, tikanaksimon, donador hujayralar qavatidan iborat boiib, odatda shoxlanishiga moyil boiadi. Bu holat milkni kimyoviy, mexanik va boshqa ta’sirotlardan himoya qiladi. Milkning xususiy qavatining asosiy hujayra oraliq moddasi barer — himoya va yuqori regeneratsiya vazifalarini bajarishi bilan bir qatorda to‘qima gemostazini barqarorlashtirib turadi. Milkning mikroblar va tashqi muhitning har xil noxush ta’sirot- laridan himoya qiluvchi vositasi boiib, uning xususiy to‘qimasida faoliyat ko‘rsatadigan himoya hujayralar majmuasi (limfotsitlar, plazmatik hujayralar, monotsitlar, neytrofillar makrofaglar va semiz hujayralar) hisoblanadi. Shu bilan bir qatorda asosiy moddasida mavjud boigan gialuron kislotasi va gialuronidaza fermenti ham himoya vositasi sifatida muhim o‘rin tutadi. To‘qimada gialuronidaza fermentining oshib ketishi uning oikazuvchanligini oshiradi va yalligianish jarayonining boshlanishiga sabab boiadi. Bunday hoi ko‘pincha patogen mikroorganizmlarning to‘qimaga tushib, o‘zidan gialuron kislotasini ishlab chiqargan paytlarda yuz beradi. Milk xususiy qavatining qobshuvchi to‘qimasi tolali strukturasida kollagen tolalar yaxshi rivojlangan boiadi. Bu tolali strukturalar to‘qimaning zichligi va mustahkamligini ta’minlab turadi. Qo‘shuvchi to‘qimaning xususiy hujayrasi sanalmish fibroblastlar kollagen tolalarni hosil qilish va uning yalligianib turishini ta'minlaydi. Limfotsit, makrofag, plazmatik va semiz hujayralar — fagotsitoz, pinotsitoz, antitelolar va immunoglobulinlar ishlab chiqarish vazifalarni bajarishadi. Parodont kasalliklarining etiologiyasini, patogenezini aniqlashda va bu xastalikni oldini olish - profilaktika tadbir — choralarini belgilab olishda tish va milk orasini qoplab, biriktirib turuvchi maxsus epitelial boylam to‘g‘risidagi tasawur muhim o‘rin tutadi. Aynan shu sohalar tashqi muhitning ko‘plab noxush ta'sirotlariga, ayniqsa mikroblarga nisbatan to^siq hisoblanadi. Shu bilan birgalikda parodont to‘qimasida yalligNanish jarayoni boshlanuvchi nuqta hisoblanadi. Milk egatchasi — bu tish va unga yopishib turgan milk o^rtasidagi bo’shliq yoki cho‘ntak bo‘lib, maxsus biriktiruvchi epiteliy bilan qoplangandir. Milk cho‘ntagi yoki egatchasi va maxsus epitelial birikma parodont tolqimasi uchun himoya vazifasini bajarishi bilan birgalikda 0‘zining xos tuzilishiga va qon bilan ta’minotiga egadir. Maxsus soha epiteliysi hech qachon muguzlanmaydi va o‘z navbatida bir necha qavat tish sathiga parallel joylashgan hujayralar majmuidan iboratdir. Mazkur hujayralar har 4-8 kunda yangilanib turadi. Biriktiruvchi maxsus epiteliyning tish sathiga yopishib turgan yuza qavat hujayralari gemidesmosomalar orqali, yupqa organik qatlam yordamida tish yuzasi appatitlarining kristallari bilan bogMiqdir. Maxsus epitelial birikma tish sathini oddiygina qoplab turmay, balki u bilan chatishib ketgan boNadi. Ana shu chatishgan bar’er butunligi, uning ostida joylashgan parodont tobqimasini mikroblar va ularning toksinlaridan himoya qilib turadi. Parodont tolqimasini himoya qilishda milk suyuqligi muhim ahamiyat kasb etadi. Mazkur suyuqlik ekssudat va transsudat oralig‘idagi konsentratsiyaga ega boMib, o‘z tarkibida uglevod, oqsil va boshqa moddalar almashinuvida faol ishtirok etuvchi fermentlar tutadi. Odatda bu fermentlardan ba’zi- larining faollik jihatdan qon zardobi tarkibiga kiruvchi fermentlardan 8-10 karra yuqoriligi aniqlangan. Milk suyuqligiga kiruvchi oqsillar, jumladan immunoglobulinlar qon plazmasidagi o‘xshash oqsillar vazifasini bajaradi. Milk suyuqligida doimo leykotsitlar mavjud bo’lib, ularning soni yalligianish darajasi oshishi bilan oshib boradi. Bunday hoi ta’sirotlarga qarshi organizmning himoya reaksiyasi boiib parodont to‘qimasini patologik jarayondan saqlaydi. Milk suyuqligiga leykotsitlar milk egatchasi epiteliysi orqali xemotaksis ta’sirotiga asosan chiqadi. Bundan tashqari milk suyuqligida mikroorganizmlar tomonidan ishlab chiqilgan sitotoksik moddalar (sut kislatasi, ammiak, bakterial endotoksinlar) mavjud boiib, ularning miqdori va ta’sir kuchi yalligianish jarayonida bir necha marotaba oshadi. Bu sitotoksik mahsulotlar hujayralarni parchalab yalligianish jarayoni patogenizida muhim o‘rin tutadi. Sement — tish ildizini dentin ustidan qoplab turuvchi to‘qima boiib, hujayrali va hujayrasiz turlar farq qilinadi. Xujayrali sement tish ildizining appikal qismida va ildizlar ajralgan bifurkatsiya qismida uchraydi. Periodont (parodontal boylam, desmodont) — tish ildizlari atrofmi o‘rab, ularga jips yopishib turuvchi zich tolali qo’shuvchi to^qima- dan tuzilgan struktura boiib, tarkibida sharpeev tolalarini saqlaydi va tishlarni alveola tish chuqurchasida mahkam ushlab turuvchi vosita rolini ham o‘ynaydi. Alveola suyak o‘sig‘i — tish atrofmi o‘rab turuvchi suyak to’qimasi
boMib, tish ildizi atrofida suyak kosachasini (katakchasini) hosil qiladi va unga yopishib turadi. Tish ildiziga qaragan tomoni kompakt plastinkalardan iborat tuzilishga ega boMadi.
Пародонт тукимаси мажмуи вакиллари (милк, алвеола суяги, периодонт, цемент) узининг алохида тузилиш структураси, шаклланиш ва ривожланиш даврига эга булишидан катьий назар, анатомик жихатдан хар хил тукима вакили булмасип уларда, анастамозлар шаклидаги кон, лимфа томирлар системаси, нерв элементлар мажмуи оркали уларнинг бир-бири билан умумий богланганлиги ва ораларидаги чегараларни йуколишига олиб келади. Бу эса пародонт тукималари мажмуи патологик жараёнларда мазкур тукималарнинг бир хил жавоб реакциясини таъминлайди. Таъсирот пародонт тукимасининг кайси бир элементига таъсир этмасин уни сезиш ва унга жавоб бериш барча структуралар комплексининг акс-садосига айланиши ва пародонтит' сифатида клиник белгилар билан юзага келишини таъминлайди.
|
