Paradigmalari

Kim Heartland 
yoki Rimlandga hukmronlik qilishni istasa, Airlandni zabt etishi lozim bo‘ladi. 
Airland esa, jahon boshqaruvi kalitidir
”. Boshqacha aytganda, Airland modeli 
geosiyosatning dolzarb ob’ekti dengiz yoki quruqlik emas, balki havo va kosmos 
bo‘lishini nazarda tutadi.
Ko‘pchilik geosiyosatshunoslarning zamonaviy paradigmalarga nisbatan 
bildirgan yondashuvlari yuqorida keltirilgan paradigmalar bilan deyarli o‘xshash 
va yakdildir. Geosiyosat nazariyachilarning nazaridan chetda qolgan ayrim 
paradigmalar ham mavjudki, ularga shu o‘rinda to‘xtalishimiz o‘rinli bo‘ladi. Ana 
shunday paradigmalardan biri geodiplomatik paradigmadir. Alohida qayd etishimiz 
lozimki, geodiplomatik paradigmaning nazariy asoslari va amaliy jihatlari borasida 
olib borilgan tadiqoqotlar juda kamyob. Kanadalik diplomat Deril Kopeland 
“Partizan diplomatiyasi: xalqaro munosabatlarning qayta mushohadasi” asarida 
geodiplomatiya (
geodiplomatics
) iborasi sobiq Britaniya diplomati Peter Marshall 
va Vestministr universiteti London diplomatik akademiyasi direktori Nabil Ayad 
tomonidan kashf etilganini qayd etadi. Kopeland o‘zining professor Ayad bilan 

---

bo‘lgan shaxsiy suhbatida geodiplomatiyani “global strategik halqaning eng 
ta’sirchan menejmenti”
21
sifatida baholab, bu borada hamfikr bo‘lganini yozadi. 
Bizning fikrimizga ko‘ra, geodiplomatiya hayotiy muhim makonda o‘z 
manfaatlarini ta’minlashda diplomatik vositalardan samarali foydalanish, tashqi 
siyosatda mintaqaviy muammolarni o‘zaro muzokaralar orqali hal etishga 
asoslangan tizimli mexanizmlar majmuasidir. SHunday bo‘lsada, geodiplomatiya 
paradigma sifatida ommaviy ravishda rivojlanmadi. Zeroki, aksariyat olimlar 
geosiyosiy jarayonlarni nazorat qilishda asosiy vosita sifatida xaos ustuvor, degan 
tezisga asosiy e’tiborini qaratishgan. Ayni shu jihatdan, geodiplomatik paradigma 
geosiyosatning asosiy paradigmalari orasidan keng o‘rin egallamadi. Biz ushbu 
paradigmani yuqorida zikr etilgan paradigmalar qatoriga kiritish zaruriyati dolzarb 
masalalardan biri ekanligini qo‘llab-quvvatlaymiz. Bu zamonaviy geosyosatning 
nazariy manzarasini yanada teran anglashga va yangi pragmatik qarashlarni 
shakllanishiga ilmiy ko‘mak berishi shubhasiz.
21
Daryl Copeland. Guerrilla Diplomacy: Rethinking International Relations. LYNNE RIENNER. 2009. – P.19. 
https://www.rienner.com/title/Guerrilla_Diplomacy_Rethinking_International_Relations