Paradigmalari

 
2.
Yapon sivilizatsiyasi;
 
3.
Hind sivilizatsiyasi;
 
4.
Islom sivilizatsiyasi;
 
5.
Pravoslav sivilizatsiyasi;
 
6.
G‘arb sivilizatsiyasi;
 
7.
Lotin Amerikasi sivilizatsiyasi;
 
8.
Afrika sivilizatsiyasi
18
.

Umuman, Xantington konsepsiyasi zamirida kelajak geosiyosatining 
yadrosida sivilizatsiyalar o‘rtasida to‘qnashuv muqarrar, degan qarash yaqqol 
ko‘zga tashlanadi.
Geoaxborot paradigmasi.
Zamonaviy dunyoda informatsion davlat va jamiyat 
shakllanishi bilan axborot omili geosiyosatning qudratli qurollaridan biriga 
aylandi. Bizning fikrimizcha, geoaxborot quroli geosiyosat mexanizmlari ichida 
eng ta’sirchan va xavflisi hisoblanadi, zeroki axborot maydonida barcha uchun 
yagona bo‘lgan global nazorat mavjud emas.
17
Геополитическая парадигма. https://helpiks.org/8-71622.html 
18
Хантингтон С. Столкновение цивилизаций. – ACT, 1996. – C. 26-32. 

---

Ta’kidlash joizki, yuqorida keltirilgan zamonaviy paradigmalar orasida 
geosiyosiy paradigma alohida ajralib, qolgan paradigmalar uning tarkibiy qismini 
tashkil etadi. Geosiyosiy paradigmani boshqa shaklda ifoda etuvchi konseptual 
qarashlar ham yo‘q emas. Masalan, siyosiy texnolog, jurnalist E.A. Senshin 
geosiyosiy konsepsiyalarning quyidagi turlari klassifikatsiyasini taklif etadi: 
1.
Klassik geosiyosat.
Ushbu konseptual qarashda geografik determenizm 
tamoyili ustuvorlik kasb etadi va unda geosiyosat aktori davlat, hududiy makon esa 
uning asosiy paradigmasidir. 
2.
Revizionistik geosiyosat.
Bu konsepsiyaga binoan, davlatlar ittifoqi va 
bloklar geosiyosiy aktorlar hisoblanadi va uning asl mohiyatida mafkuraviy 
paradigma yotadi. 
3.
Modernistik geosiyosat.
Unga ko‘ra, davlat siyosatini iqtisodiy paradigma 
belgilaydi. Uning aktorlari esa Transmilliy va nohukumat siyosiy tuzilmalar 
hisoblanadi
19
. 
Hozirgi davr geosiyosiy tendensiyalari bir mintaqada sodir bo‘lgan 
o‘zgarishlar tez orada boshqa mintaqaga ham o‘z ta’sirini ko‘rsatish xususiyatiga 
ega ekanligi bilan ahamiyatga molikdir. SHu boisdan, aksariyat tadqiqotchilar 
hozirgi davr geosiyosiy jarayonlarini globalizatsiya omili bilan bog‘liq ravishda 
ko‘rib chiqish zarur, deb hisoblashmoqda. Xususan, Arizona universiteti 
sotsiologiya maktabi direktori A.Bergesen va Jahon hamjamiyati fondi prezidenti 
K.Sater fikrlariga ko‘ra, XXI asrda geosiyosat va globalizatsiya o‘rtasida uzviy 
bog‘liklik vujudga kelmoqda, geosiyosatni amalga oshirish vositalari ham doimiy 
ravishda o‘zgarib borayotir, shu nuqtai nazardan ham jahon geosiyosiy tizimida 
qudratli kuchlarning manfaatlari ma’lum bir hududda to‘qnashishi natijasida uning 
boshqa hududlarga ta’sir etish holatlari ham o‘z-o‘zidan namoyon bo‘lmoqda
20
. 
Bizningcha, bunday qarashni “geosiyosiy globalizm” tushunchasi bilan ifodalash 
maqsadga muvofiq bo‘ladi. “Geosiyosiy globalizm”ning mohiyati shundan 
19
Сеньшин Е.А. Эволюция геополитических парадигм в трансформирующемся мире // Известия Уральского 
государственного университета. Сер. 3, Общественные науки. № 48, вып. 2. 2007.– С.60-61. 
20
Bergesen A. Suter Ch. The Return of Geopolitics in the Early 21
st
Century: The Globalization/Geopolitics Cycles / 
The Return of Geopolitics. World Society Foundation Zurich, Switzerland, 2018. – P.7.

---

iboratki, globalizm geosiyosiy xususiyat kasb etadi, uning asl zamirida geosiyosiy 
maqsadlar yashirin bo‘ladi. O‘z navbatida, zamonaviy geosiyosat mintaqalarda 
neft, gaz va boshqa tabiiy resurslar uchun kurash, axborot va savdo urushi singari 
omillarni o‘z ichiga olgan yangi davr geosiyosiy jarayonlari bilan ham to‘lib 
bormoqda.
Geosiyosatning zamonaviy paradigmalarini tahlil etar ekanmiz, muhim 
ahamiyatga ega bo‘lishi mumkin bo‘lgan konseptual qarashlarni ham qalamga 
olishimiz lozim bo‘ladi. Xususan, shunday konsepsiya sirasiga Aerokratiya (Havo 
makoni) va Efirokratiyani (Kosmos makoni) kiritish mumkin. Innovatsion 
strategik aviatsiyaning taraqqiy etishi, yangi yadroviy qurollarni fazoviy sinovdan 
o‘tkazishga urinishlar hamda shu orqali geosiyosiy istiqbolni tasavvur etish singari 
omillar Aerokratiya va Efirokratiyani dolzarb xususiyatini aks ettirmoqda. Bizning 
fikrimizcha, shu omillar o‘laroq, istiqboldagi geosiyosatda Heartland yoki Rimland 
modellaridan ko‘ra, “Airland” modeli ustuvor o‘rin egallaydi. “Airland” 
formulasining mohiyatini quyidagicha tasvirlashimiz mumkin: “