Палеолит. Общая характеристика

Temir davri (m.a 1-ming yillik)

Insoniyatning ibtidoiy jamoa va ilk ishlab chiqarish. Xoʻjaligi shakllanayotgan tarixidagi davr. Fanda tosh va Bronza deb yuritilgan davrlardan soʻng insoniyat hayotida sodir boʻlgan tarixiy bosqich. Bu davr xoʻjalikda ohangarlik (temir metallurgiyasi) yuzaga kelishi, tarqalishi va temir qurollar ishlatilishi bilan belgilanadi. Oʻzbekistonda Temir davriga oid yodgorliklarni sanalashtirish va dastlabki turkumlarga ajratilishiga doir tadqiqotlar S.P.Tolstov, A. I. Terenojkin va Ya. Gʻulomovlar tomonidan amalga oshirilgan. Oʻzbekiston hududida Temir davri yodgorliklari mil. av. 8-6-asrlarga mansub. Ular Xorazm, Surxondaryo, Qashqadaryo, Samarqand, Buxoro, Toshkent viloyatlarida va Fargʻona vodiysida oʻrganilgan; Koʻzaliqir, Qalʼaliqir va Dingilja singari qadimgi qalʼa va qishloq, shahar xarobalari, Tagisken va Uygarak qabristonqoʻrgʻonlari, Boʻkantov qoyatosh suratlari tekshirilgan. Temir davrida qadimgi Xorazm hududlarida dastlabki yirik sugʻorish inshootlari vujudga kelgan. 

O‘rta Osiyodagi eng qadimgi davlatlar

Miloddan avvalgi II ming yillikni oxiri I ming yillikni boshlari Markaziy Osiyo hududidagi hayot haqida ma’lum tasavvurlarga ega bo’lishda arxeologik topilmalar va ularni yozma manbalar bilan solishtirish katta ahamiyatga egadir. Bu davrda Markaziy Osiyo xududida murakkab etnik madaniy jarayonlar bo’lib o’tdi. Ijtimoiy, iqtisodiy ahvolni tahlil qilish shuni ko’rsatadiki, mil.av. I ming yillikni boshlarida Markaziy Osiyoni nisbatan rivojlangan viloyatlarida ilk davlat uyushmalari paydo bo’la boshladi. O’tgan asrning oxiri va asrning boshlarida Avestodagi ma’lumotlar (viloyatlarni Aryoshayona bo’yicha birlashishi) Gerodat va Gekatey asarlari («Katta Xorazm»), shuningdek Ktesiyning qadimgi Baqtriya podsholigi haqidagi ma’lumotlari Markaziy Osiyoda ilk davlat uyushmalari paydo bo’lishi muommolarini o’rganish uchun asos bo’lib xizmat qiladi. Tadqiqotchilar bu davlatlarni shakllanish jarayonini ahmoniylargacha bo’lgan davrda deydilar.

Qadimgi Xorazm